Index

 Back Top Print

[BE - CS - DE - EN - ES - FR - IT - HU - LA - LV - PT - SW - ZH]

 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

Дэкрэт
ПРА ЭКУМЕНІЗМ
«UNITATIS REDINTEGRATIO»

 

Уступ

1. Садзейнічанне аднаўленню еднасці ўсіх хрысціянаў з’яўляецца адной з асноўных мэтаў Другога Ватыканскага Сусветнага Святога Сабору. Бо Хрыстус Пан заснаваў адзін і адзіны Касцёл, хоць многія хрысціянскія Супольнасці прадстаўляюцца перад людзьмі сапраўднымі спадкаемцамі Езуса Хрыста. Усе яны вызнаюць сябе вучнямі Пана, аднак маюць розныя перакананні i ідуць рознымі шляхамі, быццам сам Хрыстус быў падзелены(1). Адсутнасць еднасці выразна супярэчыць волі Хрыста, з’яўляецца спакусай для свету і пры гэтым прычыняе шкоду найсвяцейшай справе абвяшчэння Евангелля ўсялякаму стварэнню.

Пан сусвету, які мудра і цярпліва выконвае тое, што нам, грэшнікам, ласкава абяцаў, у апошні час усё больш абуджае скруху ў адлучаных хрысціянаў і напаўняе іх жаданнем адзінства. Гэтая ласка ўзрушвае многіх людзей ва ўсім свеце. Таксама пад натхненнем ласкі Духа Святога сярод нашых адлучаных братоў узнік i з кожным днём штораз больш распаўсюджваецца рух аднаўлення еднасці ўсіх хрысціянаў. У гэтым руху да еднасці, які называецца экуменічным, удзельнічаюць тыя, хто заклікае Адзінага ў Тройцы Бога, a Езуса вызнае Панам i Збаўцам, пры гэтым не толькі паасобку, але ў складзе супольнасцяў, у якіх яны пачулі Евангелле i якія кожны з іх называе сваім i Божым Касцёлам. Аднак амаль усе яны, хоць і па-рознаму, імкнуцца да адзінага i бачнага Божага Касцёла, які быў бы сапраўды паўсюдным, пасланым да ўсяго свету, каб свет звярнуўся да Евангелля i праз гэта атрымаў збаўленне дзеля Божай хвалы.

Святы Сабор з радасцю разважае пра ўсё гэта пасля абвяшчэння вучэння пра Касцёл. Таму, заахвочаны жаданнем аднавіць еднасць усіх вучняў Хрыста, мае намер прапанаваць усім католікам сродкі, шляхі і спосабы, якія могуць дапамагчы ім адказаць на гэты Божы заклік і ласку.

 

Раздзел I

КАТАЛІЦКІЯ ПРЫНЦЫПЫ ЭКУМЕНІЗМУ

2. У тым выявілася любоў Божая да нас, што Бог Айцец паслаў у свет Сына свайго адзінароднага, каб Ён, стаўшыся чалавекам, адрадзіў праз адкупленне ўсё чалавецтва i сабраў яго ў адно(2) . Перад тым, як ахвяраваць самога сябе на алтары крыжа як беззаганную ахвяру, Ён маліўся да Айца за даручаных Яму, кажучы: «Каб усе былі адно, як Ты, Ойча, ува Мне, і Я ў Табе, каб і яны былі ў Нас, каб паверыў свет, што Ты паслаў Мяне» (Ян 17, 21), a ў сваім Касцёле ўстанавіў цудоўны сакрамэнт Эўхарыстыі, які азначае i будуе еднасць Касцёла. Сваім вучням Ён даў новую запаведзь узаемнай любові(3) i паабяцаў Духа Суцяшыцеля(4), каб быў з імі заўсёды як Пан i жыватворца.

Пан Езус, укрыжаваны i праслаўлены, выліў абяцанага Духа, праз якога Ён паклікаў і сабраў народ Новага Запавету, г.зн. Касцёл, у еднасці веры, надзеі i любові, як навучае Апостал: «Адно цела і адзін дух, як і вы пакліканы ў адной надзеі вашага паклікання. Адзін Пан, адна вера, адзін хрост» (Эф 4, 4-5). «Усе вы сыны Божыя праз веру ў Езуса Хрыста. Бо ўсе вы, хто ахрысціўся ў Хрыста, у Хрыста апрануліся... усе вы адно ў Хрысце Езусе» (Гал 3, 27-28). Дух Святы, які жыве ў веруючых, напаўняе ўвесь Касцёл і кіруе ім, будуе гэтую цудоўную супольнасць вернікаў i так глыбока ўсіх яднае ў Хрысце, што з’яўляецца пачаткам еднасці Касцёла. Ён спасылае шматлікія ласкі i ўстанаўлівае паслугі(5), адорваючы Касцёл Езуса Хрыста разнастайнымі дарамі «дзеля выхавання святых для справы служэння, для будавання Хрыстовага цела» (Эф 4, 12).

Таму для ўмацавання свайго святога Касцёла ва ўсім свеце аж да канца вякоў Хрыстус усклаў на Калегію Дванаццаці абавязак навучання, кіравання i асвячэння(6). Сярод іх выбраў Пятра, а пасля яго вызнання веры пастанавіў пабудаваць на ім свой Касцёл і паабяцаў яму ключы Нябеснага Валадарства(7). Пасля таго, як Пётр пацвердзіў сваю любоў да Яго, Хрыстус даручыў яму ўмацоўваць усіх авечак у веры(8) i пасвіць іх у дасканалай еднасці(9). Пры гэтым сам Езус Хрыстус назаўсёды застаецца вуглавым каменем(10) i Пастырам нашых душ(11).

Езус Хрыстус жадае, каб праз вернае абвяшчэнне Евангелля і ўдзяленне сакрамэнтаў, праз поўнае любові кіраўніцтва, здзяйсняемае Апосталамі і іх наступнікамі, г.зн. біскупамі на чале з намеснікам Пятра, а таксама праз заступніцтва Духа Святога памнажаўся Яго народ і ўдасканальвалася яго еднасць (communio) у адзінстве: у вызнанні адной веры, у супольным здзяйсненні Божага культу і ў братняй згодзе Божай сям’і.

Такім чынам Касцёл, адзіны Божы статак, як знак, узняты сярод народаў(12), абвяшчаючы Евангелле спакою ўсяму чалавечаму роду(13), пілігрымуе ў надзеі да сваёй мэты — вышняй айчыны(14).

У гэтым заключаецца святая таямніца еднасці Касцёла, у Хрысце i праз Хрыста, дзе Дух Святы ўдзяляе разнастайныя паслугі. Найбольшым прыкладам i пачаткам гэтай таямніцы ёсць Трыадзінства Асоб адзінага Бога Айца i Сына ў Духу Святым.

3. У гэтым адным і адзіным Божым Касцёле ўжо з самага пачатку ўзніклі пэўныя падзелы(15), якія Апостал сурова дакарае як вартыя асуджэння(16). У наступных стагоддзях паўсталі яшчэ большыя спрэчкі, і значная колькасць Супольнасцяў адышла ад поўнай еднасці (communio) з каталіцкім Касцёлам, часта не без віны людзей з аднаго і другога боку. Аднак тых, хто сёння нараджаецца ў такіх Супольнасцях i напаўняецца верай у Хрыста, нельга вінаваціць у граху адлучэння. Каталіцкі Касцёл прымае іх з братняй пашанай i любоўю. Тыя, хто верыць у Хрыста i атрымаў сапраўдны хрост, застаюцца, хоць і ў няпоўнай, еднасці (communio) з каталіцкім Касцёлам. Канешне, з прычыны розных разыходжанняў з каталіцкім Касцёлам па пытаннях веравучэння, a часам і дысцыпліны ці структуры Касцёла, поўная эклезіяльная еднасць (communio) сустракае нямала перашкодаў, часта вельмі сур’ёзных, якія імкнецца перамагчы менавіта экуменічны рух. Нягледзячы на гэта, апраўданыя паводле веры праз хрост, яны належаць Хрысту(17), таму слушна называюць сябе хрысціянамі, a дзеці каталіцкага Касцёла справядліва лічаць іх братамі ў Пану(18).

Больш за тое, некаторыя з тых элементаў ці дабротаў, сукупнасцю якіх будуецца і ажыўляецца сам Касцёл, пры гэтым многія з іх вельмі каштоўныя, могуць існаваць па-за бачнымі межамі каталіцкага Касцёла: напісанае Божае слова, жыццё ў ласцы, вера, надзея, любоў, а таксама іншыя ўнутраныя дары Духа Святога і бачныя элементы. Усё, што паходзіць ад Хрыста i вядзе да Яго, справядліва належыць адзінаму Хрыстоваму Касцёлу.

Нашыя адлучаныя браты здзяйсняюць многія хрысціянскія рэлігійныя дзеянні, якія, у залежнасці ад розных умоў кожнага Касцёла або Супольнасці, могуць, несумненна, розным чынам сапраўды абудзіць жыццё ласкі. Трэба прызнаць, што яны здольны адкрыць доступ да збавеннага з’яднання. Хоць, як мы перакананыя, самі гэтыя Касцёлы(19) і адлучаныя Супольнасці маюць недахопы, аднак яны не пазбаўленыя значэння i вагі ў таямніцы збаўлення. Дух Хрыста не адмаўляецца карыстацца імі як сродкамі збаўлення, бо іх моц паходзіць з самой паўнаты ласкі і праўды, даручанай каталіцкаму Касцёлу.

Нягледзячы на гэта, адлучаныя ад нас браты паасобку або ў сваіх Касцёлах ці Супольнасцях не маюць той еднасці, якой Езус Хрыстус жадаў шчодра адарыць усіх, каго Ён адрадзіў i адарыў новым жыццём як адно цела, і пра якую сведчыць Святое Пісанне i годная Традыцыя Касцёла. Бо паўнату збаўчых сродкаў можна атрымаць толькі ў каталіцкім Хрыстовым Касцёле, які з’яўляецца паўсюднай прыладай збаўлення. Мы верым, што толькі апостальскай Калегіі, якую ўзначальвае Пётр, Пан даручыў усё багацце Новага Запавету з мэтаю стварыць адзінае Хрыстовае цела на зямлі, з якім павінны цалкам з’яднацца ўсе, хто нейкім чынам належыць да Божага народу. Сапраўды, гэты народ падчас сваёй зямной пілігрымкі, хоць і застаецца ў сваіх членах падвержаным граху, узрастае ў Хрысце, a Бог ласкава вядзе яго паводле сваіх таемных намераў аж да радаснага здабыцця ўсёй паўнаты вечнай хвалы ў Нябесным Ерузалеме.

4. Паколькі сёння ў многіх кутках свету пад натхненнем ласкі Духа Святога праз малітву, слова i дзейнасць робіцца столькі намаганняў, каб наблізіцца да той паўнаты еднасці, якой жадае Езус Хрыстус, гэты Святы Сабор заахвочвае ўсіх каталіцкіх вернікаў, распазнаючы знакі часу, старанна ўдзельнічаць у справе экуменізму.

Экуменічны рух — гэта дзейнасць і ініцыятывы, якія ўзнікаюць у залежнасці ад розных патрэб Касцёла i магчымасцяў дадзенай эпохі і імкнуцца садзейнічаць еднасці хрысціянаў. Да іх адносяцца: па-першае, усе намаганні выключыць розныя выказванні, меркаванні i справы, якія ў святле справядлівасці i праўды не адпавядаюць сапраўднаму стану адлучаных ад нас братоў, a таму ўскладняюць узаемаадносіны з імі; затым — дыялог, што вядзецца на сходах хрысціянаў з розных Касцёлаў ці Супольнасцяў, арганізаваных у рэлігійным духу, паміж кампетэнтнымі людзьмі, якія атрымалі адпаведныя настаўленні. Падчас гэтага дыялогу кожны глыбей прадстаўляе веравучэнне сваёй Супольнасці i выразна падае яго характэрныя рысы. Праз гэты дыялог усе атрымліваюць больш правільнае пазнанне i больш справядлівую ацэнку дактрын і жыцця кожнай Супольнасці. Так гэтыя Супольнасці дасягаюць больш поўнага супрацоўніцтва ва ўсіх справах, якія садзейнічаюць агульнаму дабру і якіх патрабуе кожнае хрысціянскае сумленне, i яднаюцца, наколькі гэта магчыма, у адзінадушнай малітве. Урэшце, усе аналізуюць сваю вернасць волі Хрыста адносна Касцёла i з належнай рашучасцю бяруцца за справу адновы i рэформы.

Калі вернікі каталіцкага Касцёла робяць усё гэта разважліва i цярпліва пад наглядам сваіх пастыраў, то гэта садзейнічае ўмацаванню справядлівасці i праўды, згоды і супрацоўніцтва, братэрскай любові i еднасці. Ідучы гэтым шляхам і паволі пераадольваючы перашкоды да дасканалай эклезіяльнай еднасці (communio), усе хрысціяне збяруцца ў адной цэлебрацыі Эўхарыстыі ў еднасці аднаго і адзінага Касцёла, якую Хрыстус ад пачатку даў свайму Касцёлу. Верым, што гэтая еднасць трывае неад’емна ў каталіцкім Касцёле, i спадзяемся, што з кожным днём яна будзе ўзрастаць аж да сканчэння веку. Зразумела, што справа падрыхтоўкі i прымірэння асобных людзей, якія жадаюць поўнай каталіцкай еднасці (communio), па сваёй сутнасці адрозніваецца ад экуменічных ініцыятыў. Аднак паміж імі няма ніякай супярэчнасці, бо адно і другое залежыць ад найцудоўнейшых Божых намераў. Несумненна, вернікі каталіцкага Касцёла ў экуменічнай дзейнасці павінны клапаціцца пра адлучаных братоў, маліцца за іх, размаўляць з імі пра справы Касцёла i першымі выходзіць ім насустрач. Але найперш яны самі павінны шчыра і ўважліва паразважаць над тым, што трэба аднавіць і зрабіць у самой каталіцкай Сям’і, каб яе жыццё больш верна i выразна сведчыла пра веравучэнне і ўстанаўленні, якія Хрыстус перадаў праз Апосталаў.

Нягледзячы на тое, што Бог адарыў каталіцкі Касцёл усёй праўдай Аб’яўлення i ўсімі сродкамі ласкі, яго члены не карыстаюцца імі ў сваім жыцці з належнай стараннасцю. Таму вобраз Касцёла не так ярка свеціць адлучаным ад нас братам і ўсяму свету, a ўзрастанне Божага Валадарства спазняецца. Таму ўсе католікі павінны імкнуцца да хрысціянскай даскналасці(20). Кожны паводле сваіх сілаў няхай рупіцца, каб Касцёл, носячы ў сваім целе прыніжэне і кананне Езуса(21), ачышчаўся з дня ў дзень і аднаўляўся, пакуль не стане для Хрыста поўным хвалы, без заганы i без хібы(22).

Трымаючыся еднасці ў неабходным, няхай усе захаваюць у Касцёле належную свабоду адносна даручаных ім паслуг у разнастайных формах духоўнага жыцця і дысцыпліны, а таксама ў розных літургічных абрадах і нават у тэалагічным апрацаванні праўды Аб’яўлення; ва ўсім няхай захоўваюць любоў. Так паступаючы, з кожным днём будуць штораз паўней выяўляць каталіцкасць, a таксама апостальскі характар Касцёла.

З другога боку католікі павінны з радасцю прызнаць i цаніць сапраўды хрысціянскія даброты, якія паходзяць з агульнай спадчыны і якія маюць адлучаныя ад нас браты. Слушнай i збавеннай рэччу з’яўляецца прызнанне Хрыстовага багацця i яго дзеяння ў жыцці іншых, хто дае сведчанне аб Хрысце, часам нават праз праліццё сваёй крыві. Бог заўсёды цудоўны і варты захаплення ў сваіх справах.

Нельга таксама забываць пра тое, што ўсё здзяйсняемае ласкай Духа Святога ў адлучаных ад нас братах можа таксама быць карысным для нас. Усё, што праўдзіва хрысціянскае, ніколі не супярэчыць сапраўдным дабротам веры: наадварот, заўсёды можа садзейнічаць больш дасканаламу пазнанню таямніцы Хрыста i Касцёла.

Аднак падзел паміж хрысціянамі з’яўляецца для Касцёла перашкодай на шляху да рэалізацыі ўласцівай яму поўні каталіцкасці ў тых яго дзецях, якія праз хрост да яго належаць, але адлучыліся ад поўнай еднасці (communio) з ім. Акрамя гэтага, нават самаму Касцёлу ён перашкаджае выявіць у сваім жыцці паўнату каталіцкасці ва ўсёй шматграннасці. Гэты Святы Сабор з радасцю заўважае, што з кожным днём узрастае ўдзел каталіцкіх вернікаў у экуменічным руху, i раіць біскупам ва ўсім свеце адпаведна яго падтрымліваць i разважліва ім кіраваць.

 

Раздзел II

АЖЫЦЦЯЎЛЕННЕ ЭКУМЕНІЗМУ

5. Пра аднаўленне еднасці павінен клапаціцца ўвесь Касцёл, як вернікі, так і іх пастыры, і кожны паводле ўласных сілаў, ці то ў штодзённым хрысціянскім жыцці, ці то ў тэалагічных і гістарычных даследаваннях. Гэтае імкненне выяўляе ўжо ў нейкай ступені існуючую паміж хрысціянамі братнюю лучнасць i вядзе паводле Божай ласкавасці да поўнай i дасканалай еднасці.

6. Паколькі кожнае аднаўленне Касцёла(23) па сваёй сутнасці грунтуецца на ўзрастанні вернасці свайму пакліканню, то ў гэтым несумненна і заключаецца прычына яго імкнення да еднасці. Хрыстус заклікае пілігрымуючы Касцёл да няспыннай рэформы, якой ён, як зямны i чалавечы інстытут, надалей патрабуе. Гэта значыць, што трэба своечасова аднавіць дакладным i адпаведным чынам тое, што не вельмі старанна ў пэўных акалічнасцях i часе захоўвалася ў галіне звычаяў, касцёльнага заканадаўства, ці спосабу выражэння дактрыны, які трэба выразна адрозніваць ад самога дэпазіту веры.

Таму гэтае аднаўленне мае асаблівае экуменічнае значэнне. А разнастайныя праявы жыцця Касцёла, напр., біблійны і літургічны рух, абвяшчэнне Божага слова і катэхізацыя, апостальства свецкіх, новыя формы манаскага жыцця, духоўнасць сужэнства, сацыяльнае вучэнне Касцёла і яго дзейнасць, дзякуючы якім гэтае аднаўленне ўжо адбываецца, трэба лічыць задаткам i ў пэўным сэнсе дабратворным прадвесцем паспяховага развіцця экуменізму ў будучым.

7. Няма сапраўднага экуменізму без унутранай перамены. Бо з абнаўлення розуму(24), з самавырачэння i са шчодрага праліцця любові нараджаецца i сталее жаданне еднасці. Таму мы павінны выпрошваць у Духа Святога ласку шчырай адданасці, пакоры i лагоднасці ў служэнні, а таксама дух братняй велікадушнасці да іншых. «Малю вас я, — кажа Апостал народаў, — вязень Пана, паступаць годна паклікання, якім вы пакліканы, з усёю пакораю і лагоднасцю, з доўгацярплівасцю, церпячы адзін аднаго ў любові, стараючыся захаваць еднасць духу ў саюзе спакою» (Эф 4, 1-3). Гэты заклік датычыць галоўным чынам тых, хто атрымаў сакрамэнт пасвячэння, каб працягваць місію Хрыста, які «прыйшоў не для таго, каб Яму служылі, але каб служыць» (Mц 20, 28).

Што да парушэнняў супраць еднасці, то пра гэта сведчыць св. Ян: «Калі кажам, што мы не зграшылі, то робім Яго ілгуном, і няма ў нас слова Ягонага» (1 Ян 1, 10). Таму ў пакорнай малітве мы просім у Бога i ў адлучаных ад нас братоў аб прабачэнні, як i мы прабачаем вінаватым нашым.

Няхай усе вызнаўцы Хрыста памятаюць, што яны тым больш будуць садзейнічаць справе еднасці хрысціянаў, а нават ажыццяўляць яе, чым больш будуць імкнуцца весці беззаганнае жыццё ў духу Евангелля. Наколькі цеснай будзе сувязь з Айцом, Словам і Духам, настолькі лягчэй ім будзе паглыбіць і пабудаваць узаемныя братэрскія адносіны.

8. Гэтае навяртанне сэрца i святасць жыцця разам з публічнымі і прыватнымі малітвамі аб еднасці хрысціянаў трэба прызнаць душой усяго экуменічнага руху. Іх справядліва можна назваць духоўным экуменізмам.

Католікі маюць урачысты звычай часта збірацца на гэтую малітву аб еднасці Касцёла, якую сам Збаўца напярэдадні сваёй смерці горача ўзносіў да свайго Айца: «Каб усе былі адно» (Ян 17, 21).

У некаторых асаблівых выпадках, такіх як малітвы «аб еднасці», а таксама на экуменічных сходах дапушчальна, a нават пажадана, каб католікі збіраліся разам з адлучанымі братамі на малітве. Такія супольныя малітвы несумненна з’яўляюцца плённым сродкам выпрошвання ласкаў еднасці i своеасаблівым знакам тых сувязяў, якія дагэтуль яднаюць католікаў з адлучанымі братамі: «Дзе двое ці трое сабраліся ў імя Маё, там Я ёсць сярод іх» (Mц 18, 20).

Аднак нельга лічыць сумесны ўдзел у сакральных дзеяннях (communicatio in sacris) сродкам, які без разважлівасці трэба выкарыстоўваць для вяртання еднасці хрысціянаў. Гэты cумесны ўдзел асабліва залежыць ад двух прынцыпаў: ад сведчання еднасці Касцёла i ад удзелу ў сродках ласкі. Сведчанне еднасці звычайна забараняе выкарыстоўваць такія зносіны. Для атрымання ласкі яны часам патрэбны. Што датычыць канкрэтнага спосабу дзеянняў, то з улікам усялякіх акалічнасцяў часу, месца i асоб няхай яго разважліва вызначае мясцовая біскупская ўлада, калі Канферэнцыя Біскупаў на падставе свайго статуту або Апостальская Сталіца не прымуць іншага рашэння.

9. Трэба пазнаёміцца з духам адлучаных братоў. Для гэтага неабходна вывучэнне, якое трэба весці згодна з праўдай i добразычліва. Адпаведна падрыхтаваныя католікі павінны больш грунтоўна знаёміцца з дактрынай i гісторыяй, духоўным і культурным жыццём, рэлігійнай псіхалогіяй і культурай сваіх братоў. Дасягнуць гэтага вельмі дапамагаюць сходы з удзелам абодвух бакоў для абмеркавання ў асноўным тэалагічных пытанняў, дзе кожны выступаў бы як роўны сярод роўных, пры ўмове, што тыя, хто ў іх удзельнічае пад наглядам кіраўнікоў, сапраўды з’яўляюцца спецыялістамі. Праз такі дыялог выразна выя­віцца праўдзівы стан каталіцкага Касцёла. На гэтым шляху можна лепш пазнаць погляды адлучаных ад нас братоў i больш дакладна прадставіць ім нашую веру.

10. Настаўленні святой тэалогіі і іншыя дысцыпліны, асабліва гістарычныя, павінны выкладацца таксама ў экуменічным аспекце, каб яны штораз дакладней адпавядалі фактычнаму стану рэчаў.

Вельмі важна, каб будучыя пастыры i святары ведалі тэалогію, апрацаваную такім чынам, a не ў святле палемікі, асабліва ў справах, якія датычаць адносінаў адлучаных братоў з каталіцкім Касцёлам.

Ад фармацыі святароў залежыць у першую чаргу неабходнае духоўнае выхаванне i адукацыя вернікаў і кансэкраваных асоб.

Таксама католікі, якія займаюцца місійнай працай на тых самых тэрыторыях, што і іншыя хрысціяне, асабліва сёння, павінны пазнаёміцца з тымі пытаннямі, якія экуменізм ставіць перад іх апостальскім служэннем, а таксама з яго вынікамі.

11. Спосаб прадстаўлення каталіцкай веры ніякім чынам не павінен стаць перашкодай у дыялогу з братамі. Усю паўнату дактрыны трэба прадставіць ясна. Нішто не з’яўляецца такім чужым для экуменізму як фальшывы ірэнізм, які прыносіць шкоду беззаганнасці каталіцкага веравучэння i зацямняе яго сапраўдны i дакладны сэнс.

Каталіцкую веру трэба раз’ясняць больш глыбока i верна, выкарыстоўваючы такі спосаб і такія словы, каб i адлучаныя ад нас браты маглі яе правільна разумець.

Больш за тое, у экуменічным дыялогу каталіцкія тэолагі, прытрымліваючыся веравучэння Касцёла і разам з адлучанымі ад нас братамі займаючыся вывучэннем Божых таямніц, павінны кіравацца любоўю да праўды, адзначацца добразычлівасцю і пакорай. Пры супастаўленні дактрын няхай памятаюць пра існаванне парадку ці «іерархіі» праўд каталіцкага веравучэння, паколькі іх сувязь з першаасновай хрысціянскай веры неаднолькавая. Такім чынам будзе пракладзены шлях, які дзякуючы братняму спаборніцтву павядзе ўсіх да больш глыбокага пазнання i да больш яснага выяўлення неспасцігальных Хрыстовых багаццяў(25).

12. Перад абліччам усіх народаў няхай усе хрысціяне вызнаюць веру ў Адзінага ў Тройцы Бога, ва ўцелаўлёнага Божага Сына, нашага Пана і Адкупіцеля, і супольнымі намаганнямі, ва ўзаемапавазе няхай сведчаць пра нашую надзею, якая не падманвае. Паколькі сёння шырока распаўсюджваецца супрацоўніцтва ў сацыяльнай сферы, усе людзі без выключэння пакліканы да супольнай справы, асабліва тыя, хто верыць у Бога, найперш усе хрысціяне, бо яны пазначаны імем Хрыста. Супрацоўніцтва ўсіх хрысціянаў актыўна выяўляе повязь, якая ўжо ўзаемна лучыць іх, i ў больш поўным святле прадстаўляе аблічча Хрыста Слугі. Гэтае супрацоўніцтва, распачатае ўжо ў многіх краінах, павінна штораз больш удасканальвацца менавіта ў рэгіёнах, якія знаходзяцца на шляху сацыяльнага і тэхнічнага развіцця, праз захаванне годнасці чалавечай асобы, падтрыманне спакою, далейшае ажыццяўленне Евангелля ў грамадскім жыцці, праз развіццё навукі і мастацтва ў хрысціянскім духу, праз выкарыстанне ўсялякіх сродкаў для пераадолення няшчасцяў нашага часу, такіх як голад і стыхійныя бедствы, непісьменнасць i беднасць, недахоп жылля i несправядлівы падзел дабротаў. Дзякуючы гэтаму супрацоўніцтву ўсе вернікі ў Хрысце з лёгкасцю змогуць навучыцца лепшаму ўзаемаразуменню i большай узаемапавазе, а таксама падрыхтуюць шлях да еднасці хрысціянаў.

 

Раздзел III

КАСЦЁЛЫ I КАСЦЁЛЬНЫЯ СУПОЛЬНАСЦІ,
АДЛУЧАНЫЯ АД РЫМСКАЙ АПОСТАЛЬСКАЙ СТАЛІЦЫ

13. Мы звяртаем свой позірк на дзве асноўныя катэгорыі падзелаў, якія замахваюцца на бясшвовую туніку Хрыста.

Першыя падзелы мелі месца на Усходзе: ці то з прычыны аспрэчвання дагматычных азначэнняў Эфескага і Халкідонскага Сабораў, ці, у пазнейшы перыяд, у выніку разарвання эклезіяльнай еднасці (communio) паміж усходнімі патрыярхатамі і Рымскай Сталіцай.

Іншыя падзелы ўзніклі больш за чатырыста гадоў пазней на Захадзе ў выніку падзей, якія звычайна называюць Рэфармацыяй. Так ад Рымскай Сталіцы адлучыліся многія Супольнасці: або нацыянальныя, або паводле веравызнання. Сярод тых, дзе часткова працягваюць трываць каталіцкія традыцыі і структуры, асаблівае месца займае англіканская Супольнасць.

Гэтыя розныя падзелы вельмі адрозніваюцца паміж сабою не столькі месцам i часам узнікнення, колькі, у першую чаргу, паводле істотных i важных пытанняў, якія датычаць веры i структуры Касцёла. Гэты Святы Сабор не абыякавы да розных умоў, у якіх знаходзяцца разнастайныя Супольнасці хрысціянаў, i не замоўчвае ацалелых, насуперак падзелам, сувязяў паміж імі. Таму ён пастанавіў прапанаваць наступныя заўвагі дзеля мудрага ажыццяўлення экуменічнай дзейнасці.

 

I. Асаблівая павага да Усходніх Касцёлаў

14. Усходнія i Заходнія Касцёлы на працягу шэрагу стагоддзяў ішлі сваім уласным шляхам, аднак яны злучаны братняй супольнасцю веры i сакрамэнтальнага жыцця. Калі паўставалі непаразуменні паміж імі наконт веры ці дысцыпліны, то паводле ўзаемнай згоды вырашала іх Рымская Сталіца. Святы Сабор з радасцю разам з іншымі ўзнёслымі справамі нагадвае, што на Усходзе квітнее шмат асобных, г.зн. мясцовых Касцёлаў, сярод якіх галоўнае месца займаюць патрыярхальныя Касцёлы. Многія з іх ганарацца сваім паходжаннем ад саміх Апосталаў. Таму ва ўсходніх хрысціянаў пераважае i надалей стаіць на першым месцы клопат пра захаванне тых цесных братніх сувязяў у супольнасці веры i любові, якія павінны існаваць паміж мясцовымі Касцёламі, як паміж сёстрамі.

Таксама нельга забываць, што Усходнія Касцёлы ад самага пачатку маюць скарб, з якога многае пазычыў Заходні Касцёл у сферы літургіі, духоўнай традыцыі i юрыдычнага парадку. Нельга таксама недаацэньваць тое, што асноўныя дагматы хрысціянскай веры пра Найсвяцейшую Тройцу i пра Божае Слова, якое прыняло цела з Дзевы Марыі, былі сфармуляваны на Сусветных Саборах, якія адбыліся на Усходзе. Гэтыя Касцёлы шмат выцерпелі i надалей церпяць для захавання гэтай веры.

Аднак спадчына, перададзеная Апосталамі, была прынята ў розных формах i па-рознаму, і ўжо ад самага пачатку існавання Касцёла ў розных месцах яе па-рознаму развівалі ў залежнасці ад разнастайных здольнасцяў і ўмоў жыцця таго ці іншага народу. Гэта ўсё, не кажучы пра знешнія прычыны, дало штуршок да падзелаў, якія ўзніклі таксама ў выніку недахопу ўзаемаразумення i любові.

Таму Святы Сабор заахвочвае ўсіх, асабліва жадаючых працаваць дзеля аднаўлення поўнай еднасці Усходніх Касцёлаў з каталіцкім Касцёлам, належным чынам улічваць асаблівыя ўмовы ўзнікнення i развіцця Усходніх Касцёлаў, а таксама характар адносінаў, якія існавалі паміж імі і Рымскай Сталіцай да падзелу, каб выпрацаваць справядлівую ацэнку. Дакладнае захаванне гэтага значна паспрыяе жаданаму дыялогу.

15. Усім таксама вядома, з якой любоўю ўсходнія хрысціяне здзяйсняюць літургічныя абрады (liturgica Sacra), асабліва эўхарыстычную цэлебрацыю — крыніцу жыцця Касцёла i заруку будучай хвалы, праз якую вернікі, злучаныя з біскупам, маючы доступ да Бога Айца праз Сына, уцелаўлёнае Слова, замучанае i праслаўленае, а таксама ў шчодрасці Духа Святога дасягаюць з’яднання з Найсвяцейшай Тройцай, становячыся «саўдзель­нікамі Божай натуры» (2 П 1, 4). Таму праз цэлебрацыю Эўхарыстыі Пана ў гэтых паасобных Касцёлах будуецца i пашыраецца Божы Касцёл(26), а праз канцэлебрацыю выяўляецца іх еднасць (communio).

У гэтым літургічным кульце ўсходнія хрысціяне ўшаноўваюць найпрыгажэйшымі гімнамі Марыю, заўсёды Дзеву, якую Сусветны Сабор у Эфезе ўрачыста абвясціў Найсвяцейшай Багародзіцай, каб Хрыстус быў сапраўды і праўдзіва прызнаны Божым Сынам i Сынам Чалавечым згодна са Святым Пісаннем. Акрамя гэтага ўсходнія хрысціяне ўшаноўваюць многіх святых, у тым ліку і айцоў паўсюднага Касцёла.

Паколькі гэтыя Касцёлы, хоць і адлучаныя ад нас, маюць праўдзівыя сакрамэнты, асабліва, паводле апостальскай сукцэсіі, Святарства i Эўхарыстыі, дзякуючы якім яны дагэтуль вельмі цесна злучаны з намі, то сумесны ўдзел у сакральных дзеяннях (communicatio in sacris) у адпаведных акалічнасцях i са згоды касцёльнай улады, не толькі магчымы але і пажаданы.

Усход таксама захоўвае багацце тых духоўных традыцый, якія асаблівым чынам выяўляюцца ў манаскім жыцці. Бо там ужо са славутых часоў святых айцоў квітнела манаская духоўнасць, якая затым пашырылася на заходнія землі і стала як бы крыніцай лацінскіх канцэпцый манаства, а пазней неаднаразова давала ім новую сілу. Таму вельмі пажадана, каб католікі часцей чэрпалі з гэтых духоўных багаццяў усходніх айцоў, якія ўзносяць чалавека цалкам да кантэмпляцыі Божых рэчаў.

Няхай усе ведаюць, што для вернага захавання паўнаты хрысціянскай традыцыі і для прымірэння ўсходніх і заходніх хрысціянаў вялікае значэнне мае знаёмства, шанаванне, падтрымка i развіццё найбагацейшай літургічнай і духоўнай спадчыны Усходу.

16. Больш за тое, Усходнія Касцёлы ўжо з самага пачатку кіраваліся ўласнымі нормамі, зацверджанымі святымі айцамі і Саборамі, у тым ліку і Сусветнымі. Паколькі пэўная разнастайнасць у звычаях i паводзінах, як ужо згадвалася вышэй, зусім не перашкаджае еднасці Касцёла, але надае яму хараство i значна прычыняецца да выканання яго місіі, Святы Сабор, каб пазбегнуць усялякіх сумненняў, заяўляе, што Касцёлы Усходу, памятаючы пра неабходнасць еднасці ўсяго Касцёла, могуць кіравацца ўласнымі нормамі (disciplina), бо яны найбольш адпавядаюць характару вернікаў i прыносяць большую карысць іх душам. Сціслае захаванне гэтага традыцыйнага прынцыпу, які, на жаль, не заўсёды захоўваўся, датычыць тых рэчаў, якія абсалютна неабходны як першая ўмова для вяртання еднасці.

17. Разам з тым, што было сказана вышэй пра законную разнастайнасць, трэба таксама сказаць і пра адрозныя тэалагічныя фармуліроўкі дактрыны, бо на Усходзе i на Захадзе пры вывучэнні праўд Аб’яўлення выкарыстоўваліся розныя метады i падыходы да пазнання i вызнання боскіх рэчаў. Таму нічога дзіўнага, што ў адных больш адпаведна прадстаўлены i лепш асветлены, чым у другіх, некаторыя аспекты таямніц Аб’яўлення, у выніку чаго гэтыя розныя тэалагічныя фармуліроўкі нярэдка ўзаемадапаўняюцца, чым супярэчаць сабе. Калі гаварыць пра сапраўдныя тэалагічныя традыцыі хрысціянаў Усходу, то трэба прызнаць, што яны вельмі моцна ўкаранёныя ў Святым Пісанні, падтрымліваюцца i выяўляюцца ў літургічным жыцці, жывяцца жывой апостальскай традыцыяй і творамі ўсходніх айцоў i духоўных аўтараў, скіроўваюцца да правільнага ладу жыцця, a нават да поўнай кантэмпляцыі хрысціянскай праўды.

Узносячы падзяку Богу за тое, што многія ўсходнія дзеці каталіцкага Касцёла, якія захоўваюць гэтую спадчыну i прагнуць жыць ёй больш верна i поўна, ужо маюць поўную лучнасць з братамі, якія трымаюцца заходняй традыцыі, гэты Святы Сабор заяўляе, што ўся гэтая духоўная, літургічная, дысцыплінарная i тэалагічная спадчына належыць у сваіх разнастайных традыцыях да паўнаты паўсюднасці i апостальскага характару Касцёла.

18. Пасля старанных разважанняў над усім гэтым Святы Сабор паўтарае словы папярэдніх Святых Сабораў і Рымскіх Пантыфікаў, а менавіта, што для аднаўлення i захавання еднасці і адзінства не трэба «ўскладаць... болей ніякага цяжару, акрамя таго, што неабходна» (Дз 15, 28). Выказвае таксама вялікае жаданне, каб адгэтуль усе намаганні крок за крокам вялі да яе дасягнення праз розныя інстытуты i формы эклезіяльнага жыцця, галоўным чынам праз малітву i братэрскі дыялог на тэму дактрыны i неадкладных заданняў пастырскай паслугі ў наш час. Таксама рэкамендуе пастырам i вернікам каталіцкага Касцёла мець цесныя адносіны з тымі, хто жыве ўжо не на Усходзе, але далёка ад радзімы, каб узрастала братняе супрацоўніцтва з імі ў духу любові і без усялякага духу зайздроснага спаборніцтва. Калі гэтая справа будзе здзяйсняцца ад усёй душы, то Святы Сабор спадзяецца, што пасля ліквідацыі перашкод, якія аддзяляюць Заходні i Усходні Касцёлы, настане нарэшце адно жыллё, угрунтаванае моцна на вуглавым камені, Езусе Хрысце, які з дваіх учыніць адно(27).

 

II. Адлучаныя Касцёлы і касцёльныя Супольнасці на Захадзе

19. Касцёлы i касцёльныя Супольнасці, якія адлучыліся ад Рымскай Апостальскай Сталіцы або ў перыяд значных пераломных падзей, якія адбыліся на Захадзе ў канцы Сярэднявечча, або ў пазнейшы час, злучаны з каталіцкім Касцёлам асаблівай роднаснай повяззю, бо хрысціянскі народ на працягу мінулых стагоддзяў жыў у эклезіяльнай еднасці.

Аднак паколькі гэтыя Касцёлы і касцёльныя Супольнасці значна адрозніваюцца не толькі ад нас, але і паміж сабою сваім узнікненнем, дактрынай i духоўным жыццём, то вельмі цяжка даць іх дакладнае апісанне, чаго тут і не намерваемся рабіць.

Нягледзячы на тое, што яшчэ не ўсюды ўмацаваўся экуменічны рух i жаданне прымірэння з каталіцкім Касцёлам, спадзяемся, што паступова будзе ўзрастаць ва ўсіх пачуццё экуменізму i ўзаемнай павагі. Аднак трэба прызнаць, што паміж гэтымі Касцёламі i Супольнасцямі і каталіцкім Касцёлам існуюць вялікія адрозненні, не толькі гістарычнага, сацыялагічнага, псіхалагічнага і культурнага характару, але галоўным чынам у інтэрпрэтацыі праўды Аб’яўлення. Аднак, каб нягледзячы на гэтыя разыходжанні можна было лягчэй распачаць экуменічны дыялог, хочам ніжэй падкрэсліць некаторыя ўказанні, якія могуць i павінны быць падставай i заахвотай да гэтага дыялогу.

20. Нашая думка скіравана найперш да тых хрысціянаў, якія выразна вызнаюць Езуса Хрыста як Бога і Пана, адзінага Пасрэдніка паміж Богам і людзьмі дзеля хвалы адзінага Бога, Айца і Сына, i Духа Святога. Аднак ведаем, што існуюць сур’ёзныя адхіленні ад веравучэння каталіцкага Касцёла, нават пра Хрыста, уцелаўлёнае Божае Слова, i пра справу адкуплення, a значыць пра таямніцу i служэнне Касцёла, а таксама пра ролю Марыі ў справе збаўлення. Але мы радуемся, бачучы адлучаных ад нас братоў, якія збіраюцца вакол Хрыста як крыніцы i асяродка эклезіяльнай супольнасці. Жадаючы з’яднання з Хрыстом, яны ўсё больш імкнуцца да пошуку еднасці, a таксама да таго, каб усюды даваць сведчанне пра сваю веру перад народамі.

21. Любоў нашых братоў да Святога Пісання, а таксама пашана ці пэўны яго культ схіляе іх да пастаяннага i глыбокага вывучэння гэтых святых старонак, бо Евангелле — «гэта моц Божая, дадзеная для збаўлення кожнаму, хто верыць, спярша юдэю, а потым і грэку» (Рым 1, 16).

Заклікаючы Духа Святога, яны шукаюць у Святым Пісанні Бога, які прамаўляе да іх у Хрысце, прадказаным прарокамі, у Божым Слове, уцелаўлёным для нас. Сузіраюць у Святым Пісанні жыццё Хрыста i тое, чаму Боскі Настаўнік навучаў i што здзейсніў для збаўлення людзей, асабліва таямніцы Яго смерці i ўваскрасення.

Хоць адлучаныя ад нас хрысціяне прызнаюць боскі аўтарытэт Святых Кніг, аднак яны па-іншаму разумеюць — і кожны, зразумела, па-рознаму — узаемадносіны Святога Пісання і Касцёла, у якім паводле каталіцкай веры аўтэнтычнае навучанне Настаўніцкага Інстытута Касцёла займае першаснае месца ў тлумачэнні i абвяшчэнні напісанага Божага слова.

Тым не менш Святыя Словы з’яўляюцца ў гэтым дыялогу надзвычайным сродкам у магутных Божых руках для дасягнення той еднасці, якую Збаўца прапануе ўсім людзям.

22. Праз сакрамэнт хросту, кожны раз, калі ён належна ўдзяляецца згодна з устанаўленнем Пана i прымаецца з адпаведнай гатоўнасцю, чалавек сапраўды ўцелаўляецца ва ўкрыжаванага і праслаўленага Хрыста і адраджаецца да ўдзелу ў Божым жыцці паводле слоў Апостала: «Пахаваныя ў хросце разам з Ім, вы ўваскрэслі таксама ў Ім дзякуючы веры ў дзеянне Бога, які ўваскрасіў Яго з мёртвых» (Клс 2, 12)(28).

Паводле гэтага, хрост стварае сакрамэнтальны вузел еднасці, які трывае паміж усімі, хто быў адроджаны ў ім. Аднак сам па сабе хрост ёсць толькі пачаткам, бо ён цалкам скіраваны да дасягнення поўні жыцця ў Хрысце. Таму хрост павінен весці да поўнага вызнання веры, да цалкавітага, згодна з воляй Хрыста, уцелаўлення ў збаўчы інстытут і, нарэшце, да поўнага ўваходжання ва эўхарыстычную еднасць.

Нягледзячы на тое, што адлучаныя ад нас касцёльныя Супольнасці не маюць з намі поўнай еднасці, якая вынікае з хросту, i хоць, як мы перакананыя, не захавалі сапраўднай i цэласнай сутнасці эўхарыстычнай таямніцы галоўным чынам з-за адсутнасці сакрамэнту пасвячэння, аднак, здзяйсняючы ў Святой Вячэры ўспамін смерці i ўваскрасення Пана, яны вызнаюць, што яна азначае жыццё ў лучнасці з Хрыстом, і чакаюць Яго хвалебнага прыйсця. Таму неабходна, каб вучэнне пра Вячэру Пана, пра іншыя сакрамэнты i культ, а таксама пра служэнне Касцёла стала прадметам дыялогу.

23. Хрысціянскае жыццё гэтых братоў корміцца верай у Хрыста, умацоўваецца ласкай хросту i слуханнем Божага слова. Выяўляецца ў асабістай малітве, у разважанні над Бібліяй, у жыцці хрысціянскай сям’і, у кульце, які здзяйсняе супольнасць, сабраная для ўзнясення хвалы Богу. Дарэчы, іх культ часта змяшчае выразныя элементы старажытнай сумеснай літургіі. Вера ў Хрыста дае плён у праслаўленнях i падзяках за боскія дабрадзействы, атрыманыя звыш. Да гэтага далучаецца жывое пачуццё справялівасці i шчырая любоў да бліжніх. Гэтая дзейсная вера стварыла значную колькасць інстытутаў для пераадолення духоўных і цялесных бедстваў, для выхавання моладзі, стварэння больш чалавечых умоў грамадскага жыцця i ўмацавання паўсюднага спакою.

Хоць многія з хрысціянаў не заўсёды разумеюць Евангелле ў маральных пытаннях гэтак жа, як католікі, i прымаюць іншыя рашэнні ў самых цяжкіх пытаннях, якія ўзнікаюць перад сучасным грамадствам, аднак, нягледзячы на ўсё гэта, яны жадаюць, як і мы, трымацца Хрыстовага слова як крыніцы хрысціянскай цноты i выканаць апостальскі наказ: «Усё, што б вы ні рабілі словам ці ўчынкам, усё рабіце ў імя Пана Езуса, дзякуючы праз Яго Богу Айцу» (Клс 3, 17). Таму экуменічны дыялог можна распачаць з таго, як належыць выкарыстоўваць Евангелле ў маральным аспекце.

24. Пасля кароткага раз’яснення ўмоў, у якіх звычайна ажыццяўляецца экуменічная дзейнасць, і ўказання прынцыпаў, якімі яна павінна кіравацца, мы з даверам скіроўваем позірк у будучыню. Святы Сабор заклікае вернікаў устрымлівацца ад усялякай легкадумнасці i неразважлівай стараннасці, якія могуць перашкодзіць сапраўднаму развіццю еднасці. Бо іх экуменічная дзейнасць не можа быць іншай як толькі цалкам i сапраўды каталіцкай, г.зн. вернай праўдзе, якую мы атрымалі ад Апосталаў і айцоў, i згоднай з верай, якую заўсёды вызнае каталіцкі Касцёл і якая вядзе да той паўнаты, да якой Пан жадае з цягам часу прывесці сваё цела.

Святы Сабор выказвае пільнае жаданне, каб ініцыятывы сыноў каталіцкага Касцёла развіваліся ў саюзе з ініцыятывамі адлучаных ад нас братоў, каб не было ніякіх перашкод на шляхах Провіду, а будучыя натхненні Духа Святога не мелі ніякай страты. Больш за тое, Сабор сцвярджае сваю свядомасць, што гэты святы намер прымірэння ўсіх хрысціянаў у еднасці аднаго i адзінага Хрыстовага Касцёла пераўзыходзіць чалавечыя сілы i здольнасці. Таму цалкам спадзяецца на малітву Хрыста за Касцёл, на любоў Айца да нас і на моц Духа Святога. «Надзея не асароміць, таму што любоў Божая вылілася ў сэрцы нашыя праз Духа Святога, які дадзены нам» (Рым 5, 5).

Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

 

Рым, у св. Пятра, 21 лістапада 1964г.

 

Я, Павел, Біскуп каталіцкага Касцёла

(Ідуць подпісы Айцоў)

 

 

Тэкст пра экуменізм быў прадстаўлены на І сесіі пад назвай «Ut unum sint». Затым яго аб’ядналі з іншымі праектамі, абмеркавалі і перапрацавалі на ІІ сесіі. Нягледзячы на тое, што тэкст улічваў экуменічныя ідэі Яна ХХІІІ і новыя экуменічныя настроі каталіцкага свету, група Айцоў Сабору, якія жадалі больш глыбокага дыялогу з некатолікамі, не прыняла яго. Перапрацаваны тэкст быў разгледжаны на ІІІ сесіі. У канчатковым яго варыянце, абнародаваным 21 лістапада 1964 года, адчуваецца новае экуме­нічнае дыханне Сабору. Нягледзячы на існуючыя падзелы, прызнаецца каштоўнасць адзінага хросту, братэрства хрысціянаў, эклезіяльны характар хрысціянскіх дэнамінацый, прыналежнасць Усходніх праваслаўных Касцёлаў да паўсюднага і апостальскага характару Касцёла дзякуючы повязям апостальскай пераемнасці, традыцыі, духоўнай і тэалагічнай спадчыны.

Еднасць — гэта плён малітвы Хрыста, якая пераўзыходзіць чалавечыя сілы. Аднак дасягаецца яна праз пакорлівае навяртанне сэрца і адпаведныя ініцыятывы, якія сталі вельмі шматлікімі пасля Сабору.

 

__________________

(1) Пар. 1 Кар 1, 13.

(2) Пар. 1 Ян 4, 9; Клс 1, 18-20; Ян 11, 52.

(3) Пар. Ян 13, 34.

(4) Пар. Ян 16, 7.

(5) Пар. 1 Кар 12, 4-11.

(6) Пар. Мц 28, 18-20; Ян 20, 21-23.

(7) Пар. Мц 16, 19; Мц 18, 18.

(8) Пар. Лк 22, 32.

(9) Пар. Ян 21, 15-17.

(10) Пар. Эф 2, 20.

(11) Пар. 1 П 2, 25; CONC. VAT. I, Const. Pastor Aeternus: Coll. Lac. 7, 482 a.

(12) Пар. Іс 11, 10-12.

(13) Пар. Эф 2, 17-18, пар. Мк 16, 15.

(14) Пар. 1 П 1, 3-9.

(15) Пар. 1 Кар 11, 18-19; Гал 1, 6-9; 1 Ян 2, 18-19.

(16) Пар. 1 Кар 1, 11 і наст.; 11, 22.

(17) Пар. CONC. FLOR., Sess. VIII, Decr. Exultate Deo: MANSI 31, 1055A.

(18) Пар. S. AUGUSTINUS, In Ps. 32, Enarr. II, 29: PL 36, 299.

(19) Пар. CONC. LAT. IV, Constitutio IV: MANSI 22, 990; CONC. LUGD. II, Professio fidei Michaelis Palaeologi: MANSI 24, 71E; CONC. FLOR., Sess. VI, Definitio Laetentur caeli: MANSI 31, 1026E.

(20) Пар. Як 1, 4; Рым 12, 1-2.

(21) Пар. 2 Кар 4, 10; Флп 2, 5-8.

(22) Пар. Эф 5, 27.

(23) Пар. CONC. LAT. V, Sess. XII, Const. Constitui: MANSI 32, 988B-C.

(24) Пар. Эф 4, 23.

(25) Пар. Эф 3, 8.

(26) Пар. S. IO. CHRYSOSTOMUS, In Ioannem, Homelia XLVI: PG 59, 260-262.

(27) Пар. CONC. FLOR., Sess. VI, Definitio Laetentur caeli: MANSI 31, 1026E.

(28) Пар. Рым 6, 4.