WSTĘP

Dlaczego Synod o Eucharystii?

1. Niewidzialny Bóg objawił się w Słowie, które stało się ciałem, w Synu, w Jezusie Chrystusie. Po Wniebowstąpieniu „to co było widzialne przeszło w ryty sakramentalne”. [1] Dlatego „widzimy jedną rzecz, ale przez nią rozumiemy drugą. Widzimy człowieka (Jezusa), ale wierzymy w Boga”. [2]

Kościół, sakrament zbawienia Jezusa Chrystusa dla człowieka, żyje dzięki kultowi skoncentrowanemu wokół Słowa Wcielonego, sakramentu Ojca. Kanon Rzymski i Anafora świętego Jana Chryzostoma, określają Mszę św. jako „oblationem rationabilem” i „logikèn latreían”, stawaniem się ‘wydarzeniem’, w którym uczestniczą duch i rozum. Ten, który jest Słowem zwraca się do człowieka i oczekuje odpowiedzi jasnej, rozumnej (rationabile obsequium). W ten sposób słowo ludzkie staje się adoracją, ofiarą, dziękczynieniem (eucharistia). Ta „duchowa służba” (por. Rz 12, 1) stanowi centrum „uczestnictwa” czynnego i świadomego ludu Bożego w Misterium eucharystycznym, [3] a które to uczestnictwo osiąga swą pełnię w Komunii świętej. [4]

2. Sobór Watykański II poświęcił tajemnicy Eucharystii trzeci rozdział Konstytucji de sacra Liturgia. Lecz wszystko to co się mówi w tym dokumencie o liturgii, jako o szczycie i źródle działalności Kościoła, odnosi się w najwyższy sposób do celebracji Eucharystii, ‘Bożej Liturgii’, jak się wyrażają Kościoły Wschodnie. Tematem przyszłego Synodu będzie Eucharystia, w której lud Boży uczestniczy na mocy Chrztu świętego; jest ona bowiem ‘szczytem’ chrześcijańskiej inicjacji jak też i działalności apostolskiej, gdyż zakłada przynależność do wspólnoty Kościoła; jednocześnie, jest ona ‘źródłem’, ponieważ stanowi pokarm dla życia oraz dla posłannictwa Kościoła. [5] Dlatego też Encyklika Jana Pawła II Ecclesia de Eucharistia, odwołując się do Listu apostolskiego Novo millennio ineunte, który wzywał do poznania, ukochania i naśladowania Chrystusa, przypomina, iż „nowy zapał życia chrześcijańskiego przychodzi poprzez Eucharystię”. [6]

3. VI Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów rozważyło temat pojednania oraz - w ramach własnej kompetencji - również temat sakramentu Pokuty, który jest naturalną drogą powrotu do wspólnoty z Chrystusem i z Kościołem. Szczyt tej wspólnoty osiąga się w Eucharystii. Owoce bogatej refleksji synodalnej zostały zebrane w Adhortacji apostolskiej posynodalnej Reconciliatio et Paenitentia. Także V Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne, mówiąc o rodzine skupiło uwagę na tej pierwotnej wspólnocie krwi i ducha, które znajduje źródło swojej żywotności w sakramencie małżeństwa: wielkiej tajemnicy, znaku jedności pomiędzy Chrystusem i Kościołem (por. Ef 5, 32). Cztery ostatnie Synody Zwyczajne zajęły się podstawowymi elementami jedności kościelnej, jakimi są: wierni świeccy, kapłaństwo ministerialne, osoby konsekrowane, Biskupi. Eucharystia opiera się właśnie na tej jedności eklezjalnej, po to, aby ją jeszcze bardziej udoskonalić [7] . Dlatego też wydają się jasne powody zgromadzenia synodalnego na temat tego Sakramentu, który ukazuje apostolskość i powszechność Kościoła oraz czyni, że Kościół wzrasta w jedności i świętości.

Wszystko to wymaga, aby:

a. Eucharystia była postawiona w centrum uwagi Kościoła, tak na poziomie uniwersalnym jak i lokalnym, szczególnie w parafiach i we wspólnotach, i to także podczas okresu przygotowawczego do Synodu;

b. wiara w Eucharystię została dostatecznie pogłębiona;

c. mając na uwadze ten ważny temat, niechaj będzie dane szczególne znaczenie Zgromadzeniu synodalnemu na początku tego trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa i niechaj pomoże ono w rozwoju odnowy życia i misji chrześcijańskiej poszczególnych osób i wspólnot;

d. szczególna uwaga, którą Eucharystia zawsze skupia w nauczaniu Kościoła już od czasów Apostolskich, od Ojców Kościoła i wielkich autorów średniowiecza; od soborów, zwłaszcza Trydenckiego i Watykańskiego II, aż do podstawowych dokumentów papieskich i różnych Dykasterii, które zostały także wspomniane w niedawnej encyklice Jana Pawła II Ecclesia de Eucharistia, niechaj będzie na nowo i coraz głębiej przyjęta w swojej całości.

4. Temat wybrany przez Ojca Świętego Jana Pawła II dla XI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów brzmi: Eucharistia fons et culmen vitae et missionis Ecclesiae. Wśród tematów, które będą przedmiotem pogłębienia, wskazuje się w sposób szczególny na te trzy:

a. Syn Boży, Jezus Chrystus poprzez gesty podczas Ostatniej Wieczerzy i szczególnie poprzez słowa: ‘To czyńcie na moją pamiątkę’, nie pragnął tylko zwyczajnego posiłku przyjacielskiego, lecz Liturgii, prawdziwego kultu adoracji Ojca ‘w duchu i prawdzie’ (por. J 4, 24);

b. poprzez reformę liturgiczną nie zostało zniszczone wiekowe dziedzictwo Kościoła katolickiego lecz celem jej było działanie, zachowując wierność tradycji katolickiej, zmierzające do odnowy Liturgii, aby pomóc w uświęceniu chrześcijan;

c. rzeczywista obecność naszego Pana w Najświętrzym Sakramencie jest spełnieniem wyłącznie Jego woli. On pragnął, aby Bóg - Emmanuel - mógł być dzisiaj i zawsze Bogiem bliskim człowiekowi, być jego Odkupicielem i Panem.

5. Przygotowanie do XI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów i jego prace trzeba umieć umieścić wewnątrz całego Magisterium i doktryny Eucharystycznej, szczególnie w nauczaniu soboru Watykańskiego II, który uczynił Kościół jeszcze bardziej świadomym, iż „nasz Zbawiciel podczas Ostatniej Wieczerzy, w nocy, w której został wydany, ustanowił ofiarę Eucharystyczną Swojego Ciałą i Swojej Krwi, gdzie zostaje dokonywana poprzez wieki, aż do Jego powrotu, ofiara Krzyża”. [8] Kościół, jako ukochana Oblubienica, zdaje sobie sprawę, że sprawuje „pamiątkę Jego śmierci i Jego zmartwychwstania: sakrament miłosierdzia, znak jedności, węzeł miłości, ucztę paschalną, w której pożywamy Chrystusa, w której dusza napełnia się łaską i otrzymuje zadatek przyszłej chwały”. [9]

Nauka o Eucharystii, oparta na Biblii, pismach patrystycznych i teologicznych, ze swoimi implikacjami katechetycznymi i mistagogicznymi, przenika wszystkie dokumenty Soboru Watykańskiego II i późniejszego Magisterium i che wprowadzić tak w samą tajemnicę Najświętszej Eucharystii jak też i w adorację tejże tajemnicy, jak to głęboko ukazują tradycje Wschodnie i Zachodnie, obecne w jedynym Kościele katolickim. Pomiędzy dokumentami posoborowymi, które zaaplikowały Konstytucję o liturgii świętej, pozostaje fondamentalna dla zrozumienia i dla celebracji Eucharystii, encyklika Mysterium fidei Ojca Świętego Pawła VI, który zaaprobował także Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (Institutio Generalis Missalis Romani, wydanego w 1970 roku, poprawionego w 2000 roku), z normami do przestrzegania podczas celebracji Mszy świętej w rycie rzymskim. W tych tekstach, jak i w Katechiźmie Kościoła Katolickiego, [10] w Kodeksie Prawa Kanonicznego Kościoła łacińskiego [11] i w Kanonach Katolickich Kościołów Wschodnich, [12] w Instrukcji wydanej w celu aplikacji przepisów liturgicznych Kanonów Katolickich Kościołów Wschodnich opublikowanej w 1996 roku, znajdujemy pogłębienia doktrynalne i wskazówki pastoralne, które zostały ostatnio przywołane w encyklice Jana Pawła II Ecclesia de Eucharistia. [13]

Rozdział I

SAKRAMENT NOWEGO I WIECZNEGO PRZYMIERZA

Eucharystia w historii zbawienia

6. Dar i ofiara uczyniona Bogu jako znak dziękczynienia, prośby, zadośćuczynienia za grzechy, to obrazy, które w Starym Testamencie przygotowują od zarania dziejów Ostatnią Wieczerzę Jezusa Chrystusa. Przywołuje ją figura Sługi Jahwe, który składa siebie samego w ofierze, przelewając krew dla nowego przymierza (por. Iz 42, 1-9; 49, 8), w imieniu i dla dobra całej ludzkości. Również hebrajskie posiłki religijne, szczególnie paschalna pamiątka Wyjścia z Egiptu, jak również uczta ofiarna, służyły wyrażeniu podziękowania za otrzymane dary od Boga i za wejście w jedność z Nim dzięki składanym ofiarom (por. 1 Kor 10, 18-21). Eucharystia, podobnie, łączy w komunii z ofiarą Jezusa Chrystusa. Ponadto, w tradycji i w kulcie hebrajskim, błogosławieństwo (berakà) stanowiło, z jednej strony, przekazywanie życia Bożego człowiekowi, a z drugiej - ze strony człowieka - uznanie, pełne zdumienia i adoracji, dzieła Bożego. Dokonywało się to poprzez złożenie ofiary w świątyni i spożycie posiłku w domu (por. Rdz 1, 28; 9, 1; 12, 2-3; Łk 1, 69-79). Błogosławieństwo zaś to eulogía, czyli cześć oddana Bogu, oraz eucharistía zarazem, czyli dziękczynienie; ten ostatni aspekt uczyni, że słowo w chrześcijaństwie będzie identyfikowało formę i zawartość anafory lub modlitwy eucharystycznej.

Żydzi mieli także posiłek święty lub ofiarę biesiadną (tôdâ) (por. na przykład Psalmy 22 i 51), sprawowaną także w czasach Jezusa, która się charakteryzowała dziękczynieniem i bezkrwawą ofiarą chleba i wina. Można w ten sposób pojąć następny aspekt Ostatniej Wieczerzy, to znaczy aspekt dziękczynnej ofiary biesiadniczej. Ryt starotestamentalny krwi wylanej podczas ofiary jest jako tło dla tematu przymierza, które Bóg bezinteresownie zawiera ze swoim ludem (por. Rdz 24, 1-11). Przepowiedziany przez proroków (por. Iz 55, 1-5; Jer 31, 31-34; Ez 36, 22-28) i niezbędny w zrozumieniu Ostatniej Wieczerzy i całego ostatecznego objawienie Chrystusa, ryt ten nazywa się tak samo (po hebrajsku berít tłumaczony w języku greckim diathéke) jak cały zestaw pism nowotestamentalnych. Tak więc Pan podczas Ostatniej Wieczerzy zatwierdził przymierze, testament ze swoimi uczniami i z całym Kościołem.

Znaki prorockie oraz pamiątka, które zostały zwiastowane w Starym Testamencie (wieczerza w Egipcie, dar manny, coroczna celebracja Paschy) realizują się w sakramentach czyli w tajemnicach Kościoła. W nich zawarta jest cała moc Bożego uświęcenia - przemieniająca i ubóstwiająca - śmierci i zmartwychwstania Pana, celebrowana każdej niedzieli, a nawet codziennie, jako Pascha chrześcijańska. Mówi święty Ambroży: „Teraz, zwróć uwagę czy jest lepszy anielski chleb czy też Ciało Chrystusa, które jest bez wątpienia Ciałem dającym życie [...] Tamto wydarzenie było figurą, to zaś jest prawdąÂ”. [14]

Jedyna ofiara i kapłaństwo Chrystusa

7. Wydarzenie historyczne Ostatniej Wieczerzy zostało opisane w Ewangelii świętego Mateusza (26, 26-28), świętego Marka (14, 22-23), świętego Łukasza (22, 19-20) oraz przez świętego Pawła w pierwszym Liście do Koryntian (11, 23-25). Teksty te pomagają zrozumieć sens wydarzenia: Jezus Chrystus oddaje się (por. J 13, 1) jako pokarm dla ludzi, daje swoje Ciało i wylewa swoją Krew za nas. To przymierze jest nowe, ponieważ rozpoczyna nowy poziom komunii pomiędzy człowiekiem i Bogiem (por. Hbr 9, 12); ponadto jest nowe i lepsze od starego, gdyż Syn na krzyżu daje siebie samego i tym, którzy Go przyjmują daje moc stania się synami w Ojcu (por. J 1, 12; Ga 3, 26). Polecenie: Czyńcie to na Moją pamiątkę, wskazuje wierność i ciągłość gestu, który musi trwać aż do powrotu Pana (por. 1 Kor 11, 26).

Wykonując ten gest, Kościół przypomina światu, że pomiędzy Bogiem i człowiekiem istnieje niezniszczalna przyjaźń, jaka powstała dzięki miłości Chrystusa, który ofiarując siebie samego pokonał zło. W tym znaczeniu Eucharystia jest siłą i miejscem jedności rodzaju ludzkiego. Lecz wyjątkowość i znaczenie Ostatniej Wieczerzy są bezpośrednio i prosto połączone z aktem odkupienia poprzez krzyż i zmartwychwstanie Pana, ‘ostatnie słowo’ Boga skierowane do człowieka i do świata. Chrystus, poprzez gorące pragnienie spożycia Paschy, ofiarowania samego siebie (por. Łk 22, 14-16), staje się naszą Paschą (por. 1 Kor 5, 7): krzyż ma początek w Wieczerzy (por. 1 Kor 11, 26). I jest to ta sama Osoba, Jezus Chrystus, który podczas Wieczerzy w sposób bezkrwawy, na Krzyżu zaś, poprzez własną krew, staje się Kapłanem i Ofiarą, składaną Ojcu: „Ofiarą, którą Ojciec przyjął, odwzajemniając to całkowite oddanie Swojego Syna, który ‘stał się posłuszny aż do śmierci’ (Flp 2, 8), swoim Ojcowskim oddaniem, to znaczy darem nowego wiecznego życia w zmartwychwstaniu, ponieważ Ojciec jest pierwszym źródłem i dawcą życia od samego początku”. [15] Dlatego też nie można oddzielić śmierci Chrystusa od Jego zmartywchwstania (por. Rz 4, 24), od tego nowego życia, które wypływa z Niego, a w które zostajemy zanurzeni poprzez Chrzest (por. Rz 6,4).

8. Ewangelia świętego Jana mówi o tajemnicy Eucharystii w szóstym rozdziale. Na kanwie podobnej do Ostatniej Wieczerzy jest opisany cud kilku chlebów rozdzielonych tłumowi i w tym samym czasie Jezus mówi o Chlebie, które daje życie, to znaczy o Swoim Ciele i o Swojej Krwi, które są prawdziwym Pokarmem i prawdziwym Napojem; kto wierzy w Jezusa Chrystusa spożywa Jego Ciało i otrzymuje możliwość życia wiecznego. Jest trudno zrozumieć tę mowę na temat Eucharystii: tylko ten, który szuka Jezusa a nie siebie samego ma dostęp do Niej (por. J 6, 14. 26). Taka świadomość wyraziła się, po Pięćdziesiątnicy, poprzez nieprzerwane trwanie wiernych ochrzczonych w nauce Apostołów, we wspólnocie braterskiej i w łamaniu chleba (por. Dz 2, 42. 46; 20, 7-11), w ‘wieczerzy Pańskiej’ (por. 1 Kor 11, 20). Tutaj jest fundamentalny wymiar apostolski Eucharystii. Teksty nowotestamentalne o Eucharystii, przeżywanej jako dziękczynienie i jako tajemnica sakramentalna, ukazują, że - rozpoznając Ciało i Krew Pana w Komunii Chleba i Wina konsekrowanego - rozpoznaje się obecność Jego samego. W tym samym czasie uważa się za rzecz bardzo poważną, godną prawdziwego potępienia, utożsamianie ‘wieczerzy Pańskiej’ z jakimkowiek innym posiłkiem (por. 1 Kor 11, 29). Ponadto, Apostoł uważa za rzecz powszechnie znaną, że obecność Pana w Swoim Ciele i Krwi nie zależy od stanu tego, który je spożywa oraz, że ich przyjęcie tworzy ze wszystkich jedno Ciało, ponieważ z nich wypływa życie Chrystusa; bycie jednym sercem i jedną duszą (por. Dz 2, 46; 4, 32-33), aż do możliwości wspólnoty dóbr, co charakteryzowało Kościół apostolski, który dzielił radości i cierpiena swoich członków, to znaczy żył miłością (por. 1 Kor 12, 26-27).

Z tego obrazu biblijnego można wyciągnąć następujące stałe elementy prawdy o Eucharystii, które czynią z sakramentu Ołtarza jedną rzeczywistość ofiarną i kapłańską: dziękczynienie i uwielbienie Ojca, tajemnica Misterium paschalnego, stała obecność Pana. [16]

Dziękczynienie i chwała Pann

9. W pamięci Kościoła, w centrum celebracji Eucharystii, trwają słowa obecności Jezusa pośród nas. „To jest moje Ciało, [...] to jest kielich Krwi mojej”. Jezus ofiaruje siebie samego jako prawdziwą i ostateczną ofiarę, w której znajdują swoje wypełnienie wszystkie figury Starego Testamentu. W Nim otrzymuje się to, czego się zawsze pragnęło i nigdy nie zostało osiągnięte.

Jezus, w świetle proroctwa (por. Iz 53, 11 n.), cierpi za wszystkich i ukazuje w ten sposób, że w Nim wypełnia się czas oczekiwania na prawdziwą ofiarę i na prawdziwy kult. On sam jest tym, który stoi przed Bogiem, wstawia się nie za siebie, lecz za wszystkich. To wstawiennictwo jest prawdziwą ofiarą, modlitwą, celebracją dziękczynną, w której oddajemy siebie i świat Bogu. Eucharystia jest przeto ofiarą złożoną Bogu w Jezusie Chrystusie, aby otrzymać w darze Jego miłość.

10. Jezus Chrystus jest żyjący i znajduje się w chwale, w sanktuarium niebieskim, gdzie wszedł dzięki własnej krwi (por. Hbr 9, 12); jest Najwyższym Kapłanem, niezmiennym i wiecznym (por. Hbr 8, 1-2), „ma kapłaństwo nieprzemijające” (Hbr 7, 24), ofiaruje się Ojcu i dzięki nieskończonym zasługom Swojego życia ziemskiego kontynuuje w promieniowaniu odkupienia człowieka i wszechświata, który w Nim się przemienia i jednoczy (por. Ef 1,10). Wszystko to znaczy, że Syn, Jezus Chrystus, jest pośrednikiem nowego Przymierza dla tych, którzy zostali wezwani do posiadania dziedzictwa wiecznego (por. Hbr 9, 15). Jego Ofiara jest nieprzemijająca w Duchu Świętym, który to właśnie przypomina Kościołowi wszystko to, co Pan dokonał jako najwyższy i wieczny Kapłan (por. J 14, 26; 16, 12-15). Święty Jan Chryzostom zauważa, że tym, który prawdziwie sprawuje Bożą Liturgię jest Chrystus: ten, który sprawował Eucharystię „podczas tamtej Wieczerzy, również dzisiaj czyni ten sam cud. Posiadamy stan duchowny, księży, ale to On sam, który uświęca i przemienia ofiarę”. [17] Dlatego Msza święta „nie jest obrazem lub figurą ofiary, lecz prawdziwą OfiarąÂ”. [18]

Bóg raczył przyjąć uniżenie się Syna jako ofiarę za grzech a Kościół modli się, aby ta ofiara była przyjęta na pożytek i zbawienie świata. Mamy tutaj całkowitą zbieżność pomiędzy ofiarą i jej sakramentalnym odnowieniem podczas Wieczerzy, którą Chrystus nakazał sprawować na Jego pamiątkę, jako ofiarę chwały, dziękczynienia, wstawiennictwa i zadośćuczynienia. [19] Dlatego też, z powodu ofiarnej miłości Pana, „Msza święta uobecnia ofiarę Krzyża, nie powiększa jej, niczego jej nie dodaje ani jej nie mnoży”. [20] Tak więc zasadniczym elementem Eucharystii jest ofiara. Za nią idzie uczta, w której jako pokarm bierzemy prawdziwego Baranka ofiarowanego na Krzyżu.

Pamiątka misterium paschalnego

11. Sprawować pamiątkę Chrystusa znaczy wejść w całe Jego życie. W okresie roku podczas Mszy świętej uobecniane są tajemnice zbawienia, szczególnie – jak podkreśla święty Paweł – poniżenia (por. Flp 2), najwyższej miłości, która uczyniła Go posłusznym aż do krzyża. Za każdym razem kiedy spożywamy Jego Ciało i pijemy Jego Krew głosimy śmierć Jego, oczekując Jego przyjścia (por. 1 Kor 11, 26), jak również wyznajemy Jego zmartwychwstanie (por. Dz 2, 32-36; Rz 10, 9; 1 Kor 12, 3; Flp 2, 9-11). Z tego powodu jest On ofiarowany jako Baranek paschalny (por. 1 Kor 5, 7-8), który stoi, ponieważ powstał z martwych (por. Ap 5, 6).

Ustanowienie Eucharystii bierze swój początek podczas Ostatniej Wieczerzy: słowa, które Jezus tam wymawia antycypują Jego śmierć; ta także pozostałaby bez znaczenia, gdyby Jego miłość nie była silniejsza niż śmierć, aby osiągnąć zmartwychwstanie. Oto dlaczego śmierć i zmartwychwstanie są określane w tradycji chrześcijańskiej jako misterium paschalne, tajemnica wielkanocna. Przez to wyrażenie pragnie się podkreślić, że Eucharystia jest czymś większym niż zwykłą wieczerzą; jej zapłatą była śmierć, która została zwyciężona poprzez zmartwychwstanie. Dlatego otwarty bok Chrystusa jest miejscem gdzie rodzi się Kościół i mają swój początek sakramenty budujące tenże Kościół: Chrzest i Eucharystia, dar i węzeł miłości (por. J 19, 34). Tak więc w Eucharystii adorujemy „Tego, który był umarły, a oto jest żyjący na wieki wieków” (Ap 1, 18). Kanon Rzymski wyraża całą tę rzeczywistość, zaraz po przeistoczeniu, słowami: „Boże Ojcze, my, Twoi słudzy, oraz lud Twój święty, wspominając błogosławioną mękę, zmartwychwstanie oraz chwalebne wniebowstąpienie Twojego Syna, naszego Pana Jezusa Chrystusa, składamy Twojemu najwyższemu majestatowi z otrzymanych od Ciebie darów Ofiarę czystą, świętą i doskonałą, Chleb święty życia wiecznego i Kielich wiekuistego zbawienia”.

Podczas ‘Wieczerzy mistycznej’, [21] w osobie Jezusa Chrystusa współistnieją jako przeszłość Stary Testament, jako teraźniejszość Nowy Testament a jako przyszłość nadchodzące złożenie Siebie w ofierze. [22] Poprzez Eucharystię wchodzimy w inny wymiar czasu, który nie jest poddany już naszym miarom, a w którym przyszłość, rozświetlając przeszłość, jest nam zaofiarowana jako stabilna teraźniejszość: dlatego tajemnica Chrystusa, Pierwszego i Ostatniego, staje się jednocześnie obecna każdemu człowiekowi w każdym czasie. [23] Czas jest krótki (por. 1 Kor 7, 29), oczekujemy wskrzeszenia umarłych a już żyjemy w niebie: „Ta tajemnica czyni ziemię niebem”. [24]

Stała obecność Pana

12. We wszystkich sakramentach Jezus Chrystus działa poprzez znaki widzialne, które, bez zmiany swojej natury, posiadają zdolność uświęcenia. W Eucharystii jest On obecny ze Swoim Ciałem i Krwią, duszą i Bóstwem, dając człowiekowi całą Swoją Osobę i Swoje życie. W Starym Testamencie Bóg poprzez posłańców wskazywał na Swoją obecność w chmurze (shekhinà), w przybytku, w świątyni; wraz z Nowym Przymierzem, w pełni czasu, zamieszkał On osobiście pomiędzy ludźmi kiedy Słowo stało się Ciałem (por. J 1, 14), stając się rzeczywiście Emmanuelem (por. Mt 1, 23), zwracając się poprzez Swojego Syna, Swojego Dziedzica (por. Hbr 1, 1-2).

Święty Paweł, aby dobrze wytłumaczyć to, co się rzeczywiście dzieje w przyjmowaniu Eucharystii, stwierdza: „Ten, kto się łączy z Panem, jest z Nim jednym Duchem” (1 Kor 6, 17) w nowym życiu, które pochodzi od Ducha Świętego. Głęboko to zrozumiał święty Augustyn, tak jak przed nim Ignacy z Antiochii, a po nim mnisi i wielu mistyków i teologów. Boża Liturgia jest więc tą obecnością Chrystusa, która „gromadzi (ekklesiázon) wszelkie stworzenie”, [25] wzywa je do świętego ołtarza i „opatrznościowo jednoczy tak wokół Pana jak i pomiędzy sobąÂ”. [26] Mówi święty Jan Chryzostom: „Kiedy masz przystąpić do świętego ołtarza, wierz, że tam jest obecny Król wszystkich”. [27] Dlatego też adoracja jest nierozdzielna od Komunii.

Wielka jest tajemnica rzeczywistej obecności Jezusa Chrystusa! [28] Ma ona dla Soboru Watykańskiego II ten sam sens co dla Soboru Trydenckiego: poprzez transsubstancjację Pan czyni się obecnym w Swoim Ciele i Krwi. [29] Ojcowie Wschodni mówią tutaj o przemianie (metabolismo) [30] chleba i wina w Jego Ciało i Krew. Są dwa ważne sposoby połączenia rozumu i misterium, ponieważ, jak stwierdził Paweł VI, Obecność eucharystyczna „stanowi w swoim rodzaju największy z cudów”. [31]

Rozdział II

EUCHARYSTIA: DAR DLA KOŚCIOŁA, ZAWSZE DO ODKRYCIA

Ojcowie i Doktorzy Kościoła

13. Od określenia ‘Ostatniej Wieczerzy’ Kościół przeszedł do‘Eucharystii’. Tę nazwę bardziej ukochał od takich jak: Wieczerza Pańska, Łamanie Chleba, Święta Ofiara, Zgromadzenie eucharystyczne, Msza Święta, Wieczerza mistyczna, Święta i Boża Liturgia. [32] Ukochał określenie ‘Eucharystia’, aby podkreślić, że ona jest przede wszystkim dziękczynieniem (od greckiego eucharisteîn). To tłumaczy także fakt, że od początku Eucharystię sprawowuje się także w niedzielę rano. Uczestniczą w niej ochrzczeni a są z niej wykluczeni katechumeni i odprawiający pokutę. Schemat celebracji wydaje się już zakreślony w Ewangelii świętego Łukasza (por. 24, 25-31): w Emaus, wieczorem w niedzielę wielkanocną, Pan zmartwychwstały ukazuje się uczniom; oni rozumieją Go w sposób coraz głębszy; dochodzą aż do momentu, w którym Pan daje się poznać podczas dziękczynienia i łamania chleba. W Traditio Apostolica Eucharystia jest w tym samym czasie objawieniem Ojca w tajemnicy Swojego Syna, który odkupia człowieka, jak i dziękczynieniem Kościoła za to zbawcze odkupienie. [33] W tym tekście, uważanym za jedno z najstarszych świadectw zaraz po Apostołach, wspomina się kilkakrotnie Kościół i jego nierozerwalne powiązanie z Eucharystią, a po konsekracji wzywa się obecność Ducha Świętego, który to czyni Kościół godnym złożenia ofiary.

Święty Ignacy z Antiochii mówi o obowiązku uczestniczenia w Eucharystii, aby wzmocnić jedność w wierze a przez to zwyciężyć podziały uczynione przez szatana; o tym, aby żyć w jedności, ponieważ jedno jest Ciało i Krew Pana, jeden ołtarz i jeden Biskup; aby rozpoznać w Eucharystii Ciało Jezusa Chrystusa, który wycierpiał za grzechy i zmartwychwstał. [34] Eucharystia jest pokarmem duchowym na życie wieczne, ofiarą uniwersalną przepowiedzianą przez proroka Malachiasza, jest źródłem prawdziwego pokoju. [35] Istnieje u świętego Justyna słynny opis Eucharystii sprawowanej w niedzielę, w dniu, w którym dokonało się stworzenie świata i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. [36] Święty Ireneusz odwołuje się do Eucharystii, aby potwierdzić, przeciw gnostycyzmowi, rzeczywistość wcielenia; podkreśla wiele razy rzeczywistą obecność Chrystusa w Ciele i Krwi oraz konieczność karmienia się Nimi, aby nasze ciało również zmartwychwstało. [37] Także św. Cyprian akcentuje identyczność Chleba i Wina z Ciałem i Krwią Chrystusa i wskazuje dwa efekty Komunii: moc męczenników i jedność chrześcijan. [38]

14. Z politycznym uznaniem Kościoła rozpoczął się także etap pierwszej refleksji teologicznej, która to ukierunkowała przyszłą doktrynę eucharystyczną o obecności Chrystusa, o sposobie, w którym się realizuje i o wymiarze ofiarniczym. Świadczą o tym katechezy Ojców, które przygotowywały do inicjacji chrześcijańskiej, wprowadzały do niej i towarzyszyły po niej. Na przykład święty Grzegorz z Nyssy twierdzi, że przez Komunię eucharystyczną łączy się z Ciałem Chrystusa, podczas gdy poprzez wiarę jednoczy się z Jego duszą [39] i otrzymuje się nieśmiertelność. Również biskup święty Cyryl z Jerozolimy, odwołując się do świętego Piotra, przypomina, że poprzez Eucharystię uczestniczymy w Boskiej naturze. [40] Święty Jan Chryzostom patrzy na Eucharystię, w kontekście inicjacji chrzcielnej, jako na pokarm na życie; życie, które otrzymaliśmy, a które Eucharystia podtrzymuje w walce przeciw szatanowi. Szczególnie wymowna, ze względu na swój wymiar eschatologiczny, jest ta wypowiedź: „Kiedy widzisz Pana ofiarowanego i leżącego, oraz kapłana, który przewodniczy Ofierze i który modli się i wszystkich zaczerwienionych tą drogocenną Krwią, myślisz jeszcze, że jesteś pomiędzy ludźmi i że stoisz jeszcze na ziemi? Czyż naprawdę nie czujesz się od razu przeniesiony do niebios i, obnarzony w duchu z najmniejszej cielesnej myśli, z czystą duszą i nieskalanymi myślami, czyż nie kontemplujesz rzeczy niebieskich?” [41]

Rzeczywistość eucharystyczna połączona z mocą uświęcającą męki i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, tak jak epikleza, która powoduje jedność tych, którzy przyjmują Komunię eucharystyczną, są elementami charakteryzująccymi refleksje doktrynalne i rytualne Teodora z Mopsuestii; [42] również dla niego życie ochrzczonego posila się Eucharystią. Ze świętym Ambrożym Eucharystia jest położona pomiędzy Starym Testamentem i eschatologią; [43] ponadto słowa Jezusa wymawiane przez kapłana, przez które On ofiaruje i jest sam ofiarowanym Ojcu, są dowodem Jego rzeczywistej obecności. U wielu Ojców można znaleźć także zaczątek refleksji na temat przemiany substancji chleba i wina. Odnośnie Eucharystii święty Augustyn koncentruje się przede wszystkim na jej rzeczywistości, na jej symbolach, [44] połączeniu z Kościołem-ciałem (Christus Totus) [45] i na wartości ofiarniczej tego Sakramentu. [46]

15. Eucharystia jest sakramentem obecności Chrystusa. W tym – jak mówi święty Tomasz z Akwinu – tkwi różnica z innymi sakramentami. [47] Termin repraesentare, który używał, chce wskazać, że Eucharystia nie jest pobożnym przedmiotem przypominającym osobę, lecz rzeczywistą i aktywną obecnością Pana zmarłego i zmartwychwstałego, który pragnie dosięgnąć każdego człowieka. [48] Znaczenie tego Sakramentu jest potrójne: „Pierwsze odnosi się do przeszłości: przypomina mękę Pana, która była prawdziwą ofiarą [...] I dlatego określa się ją jako Ofiara. Drugie [...] odnosi się do tego co z niego wypływa dla teraźniejszości: jedność Kościoła, w którym ludzie są zjednoczeni przez ten Sakrament [...] Trzecie znaczenie odnosi się do przyszłości: jest figurą Boskiej szczęśliwości, która zrealizuje się w niebieskiej ojczyźnie”. [49] W Liturgii uroczystości Bożego Ciała znajdujemy słynną antyfonę, w której poetycko wyrażone jest całe bogactwo tego Sakramentu: „O Sacrum Convivium, in quo Christus sumitur, recolitur memoria passionis eius, mens impletur gratia et futurae gloriae nobis pignus datur”.

Również święty Bonawentura przyczynił się do ubogacenia teologii eucharystycznej nalegając na temat pobożności niezbędnej, aby przyjąć Chrystusa. Przypomina, że w Eucharystii, oprócz słów z Ostatniej Wieczerzy, realizuje się jeszcze obietnica Pana: „Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28, 20). [50] Poprzez Sakrament jest On rzeczywiście obecny w Kościele.

Sakrament jedności i świętości Kościoła

16. Eucharystia ukazuje również naturę Kościoła jednego, świętego, powszechnego i apostolskiego, tak na poziomie lokalnym jak uniwersalnym. Niedawna encyklika Jana Pawła II Ecclesia de Eucharistia to dokument Magisterium nieodzowny dla zrozumienia relacji pomiędzy Eucharystią i Kościołem. Wielkość i piękność Kościoła katolickiego znajduje się właśnie w tym, że nie jest on ograniczony do pewnej epoki lub tysiąclecia, lecz wzrasta, dojrzewa, przenika coraz głębiej misterium, proponuje je do wierzenia w prawdach a w Liturgii je celebruje. Również to świadczy o tym, że w Kościele katolickim kontynuuje swoje istnienie jedyny Kościół Chrystusa.

Święty Augustyn tłumaczył neofitom w noc wielkanocną znaczenie Eucharystii: „Pragnę wyjaśnić wam to co otrzymaliście. Posłuchajcie pokrótce co mówi Apostoł, lub – jeszcze lepiej - to co mówi sam Chrystus przez Apostoła, o sakramencie Ciała Pana: ’Jeden jest chleb, my jesteśmy także jedno ciało, chociaż złożone z wielu’. Oto wszystko co chciałem powiedzieć choć nie użyłem wielu słów: lecz wy nie liczcie słowa, ale patrzcie na ich ciężar!”. [51] W tym zdaniu znajduje się, według świętego z Hippony, cała synteza tajemnicy, którą otrzymujemy.

Od początków Kościoła można zobaczyć także opór z jakim spotyka się ta rzeczywistość ze strony tych, którzy chcieliby zamknąć się we własnym gronie (por. 1 Kor 11, 17-22); a przecież jest wiadomym, że Eucharystia, z powodu swojej zdolności spajającej, [52] ma sens ustawicznego jednoczenia, przezwyciężania barier i pragnie doprowadzić ludzi do nowej jedności w Chrystusie. Eucharystia jest sakramentem, w którym Chrystus łączy nas w jedno ciało i czyni Kościół święty.

Apostolskość Eucharystii

17. Pan zostawił Apostołom sakramenty. Kościół je otrzymał i od dwóch tysięcy lat przekazuje je tą samą wiarą apostolską. Od dnia wniebowstąpienia, Kościół utrzymuje swój wzrok utkwiony w Panu, który powiedział: „Nikt nie wstąpił do nieba oprócz Tego, który z nieba zstąpiłÂ” (J 3, 13). Chrystus zmartwychwstały wstąpił do nieba ze Swoim ciałem chwalebnym, lecz pozostał na ziemi w Swoim ciele mistycznym, którym jest Kościół w swoich członkach (por. 1 Kor 12, 5) i w sakramentach, szczególnie w Eucharystii. On to przepowiedział: „Jeżeli nie odejdę, Pocieszyciel nie przyjdzie do was” (J 16, 7), nie przyjdzie Ten sam, który uczynił możliwym Prawdziwe Ciało (Corpus Verum) we Wcieleniu a później dał życie także Ciału Mistycznemu (Corpus Mysticum), którym jest Kościół.

Apostolskość Eucharystii i Kościoła nie jest odnośnikiem czysto historycznym lecz ustawicznym potwierdzeniem prawdy, że Chrystus jest współczesny każdemu człowiekowi, w każdym czasie, [53] i odnosi się ona równocześnie do naszej tajemnicy jedności w Kościele. Encyklika Ecclesia de Eucharistia cytuje znaczące twierdzenie świętego Augustyna: „Otrzymujecie to, co jest waszą tajemnicąÂ”. [54] Ta obecność, skutek Wcielenia, jest więc tajemnicą wiary. W nim objawia się również tajemnica Kościoła, która w celebracji Eucharystii jest nacechowana zdumieniem [55] i kontemplacją: Ave, verum Corpus natum de Maria Virgine.

18. Sobór Watykański II stwierdza, że poprzez dzieło zbawienia obecne w sakramencie Ołtarza, rośnie Kościół [56] . Paweł VI przypomina, że Mszał rzymski jest dowodem nieprzerwanej Tradycji Kościoła rzymskiego i „teologii tajemnicy eucharystycznej”. [57] .Jan Paweł II, po przypomnieniu nierozerwalnego związku pomiędzy Eucharystią i Kościołem oraz odwołując się do znanego aforyzmu: ‘Eucharystia buduje Kościół, a Kościół sprawuje Eucharystię’, stwierdza, że wszystko to, co zawiera wyznanie wiary w Kościół jeden, święty, powszechny i apostolski w Symbolu nicejsko-konstantynopolitańskim, odnosi się także do Eucharistii; przede wszystkim, przymiot apostolskości [58] „nie w takim sensie, że sakrament ten nie miałby pochodzić od samego Chrystusa, ale dlatego, że został powierzony Apostołom przez Jezusa, a przez nich i ich następców przekazany nam”. [59] Ponadto „sukcesja apostolska w misji pasterskiej zakłada koniecznie sakrament Święceń”. [60] Tak przeżywany przymiot apostolskości Kościoła znajduje swoje źródło w głębokiej jedności ciała mistycznego i jest przyczyną jego przemiany wewnętrznej. To pomaga zrozumieć jeszcze bardziej fakt, że Eucharystia jest ‘darem i tajemnicąÂ’, który „przewyższa zdecydowanie władzę zgromadzenia”: [61] to nie wspólnota z samej siebie daje Go sobie, lecz przychodzi On do wspólnoty z góry. Ta rzeczywistość jest bardzo dobrze podkreślona przez fakt święceń kapłana, poprzez które Kościół daje wspólnocie lokalnej możliwość celebracji.

Dlatego „nie należy zapominać, że Eucharystia buduje Kościół, a Kościół sprawuje Eucharystię, aż do punktu stania się miernikiem potwierdzającym prawdziwą doktrynę”. [62] Również z tego powodu Eucharystia jest darem, który trzeba odkryć osobiście jako komunię z Chrystusem, głęboką tajemnicę i prawdę egzystencjalną.

Katolickość Eucharystii

19. Także nie mniej ważna jest katolickość Eucharystii, to znaczy jej stosunek do Kościoła powszechnego i lokalnego. Komunia, która „nie przez przypadek [...] stała się szczególnym określeniem tego wyjątkowgo Sakramentu”, [63] wskazuje także naturę samego Kościoła. Jeżeli jest prawdą, że Kościół „ustawicznie żyje i wzrasta” [64] poprzez Eucharystię i w niej się wyraża, to mimo wszystko jej celebracja „nie może być punktem wyjścia komunii, którą zakłada jako już istniejącą, aby ją umocnić i prowadzić do doskonałości”. [65] Sobór Watykański II przypomina, że komunia katolicka wyraża się poprzez ‘więzy’ wyznania wiary, doktryny Apostolskiej, sakramenty i urząd hierarchiczny. [66] Przeto wymaga ona „spójności także zewnętrznych więzów komunii”, [67] w sposób szczególny poprzez Chrzest i Święcenia. Eucharystia, jako sakrament, znajduje się między tymi niezbędnymi więzami, lecz, aby była widzialnie katolicka, musi być celebrowana una cum Papa et Episcopo, zasady widocznej jedności uniwersalnej i partykularnej. Jest wymogiem wewnętrznym celebracji Ofiary eucharystycznej, która to, „ze względu na charakter komunii kościelnej i związku jaki zachodzi pomiędzy nią a sakramentem Eucharystii, [...] chociaż celebruje się ją zawsze we wspólnocie lokalnej, nigdy nie jest celebracją tej tylko wspólnoty, [...] (lecz) obrazem i prawdziwą obecnością jednego, świętego, powszechnego i apostolskiego Kościoła”. [68]

20. W pierwszych wiekach rozszerzania się chrześcijaństwa mocno podkreślano fakt, że każde miasto miało tylko jednego Biskupa i jeden ołtarz, jako wyraz jedności jedynego Pana. On się powierza w Eucharystii i jest obecny w Swojej całości w każdym miejscu i dlatego tam gdzie celebruje się Eucharystię znajduje się również cała tajemnica Chrystusa i Kościoła. Chrystus, który stanowi w każdym miejscu jedno ciało z Kościołem, nie możne być przyjętym tam, gdzie panuje podział. Ponieważ Chrystus jest niepodzielny i nierozdzielny od swoich członków, Eucharystia ma tylko wtedy sens, kiedy jest celebrowana wraz z całym Kościołem.

Papież Paweł VI w Konstytucji Apostolskiej Missale Romanum z 1969 roku wyraził pragnienie, aby Mszał, odnowiony według wskazań Soboru Watykańskiego II, był przyjęty jako świadectwo i potwierdzenie jedności wszystkich wierzących, i poprzez który wyraża się, w różnorodności języków ‘jedna tylko i identyczna modlitwa’. W tym świetle rozumie się sens przestrzegania norm liturgicznych i kanonicznych odnoszących się do Eucharystii. Kościół, kiedy wskazuje reguły odnoszące się do Eucharystii, uważa skierowany do samego siebie rozkaz dany przez Jezusa Apostołom, aby przygotować Paschę (por. Łk 22, 12).

Tak więc „ścisły związek jaki zachodzi między elementami niewidzialnymi i widzialnymi w komunii eklezjalnej, jest czymś zasadniczym dla Kościoła jako sakramentu zbawienia. Tylko w takim kontekście mamy do czynienia z prawowitą celebracją Eucharystii i z prawdziwym w niej uczestnictwem. Stąd też wynika istotowa potrzeba, aby Eucharystia była sprawowana w komunii, a konkretnie z zachowaniem wszystkich jej więzi”. [69]

Rozdział III

EUCHARYSTIA: GLOSZONA TAJEMNICA WIARY

Magisterium Kościoła katolickiego

21. Tradycja Apostolska i patrystyczna Wschodu i Zachodu jest podstawowym źródłem, z którego zaczerpnęło Magisterium soborowe i papieskie Kościoła katolickiego, aby sprecyzować wiarę w Eucharystię, i aby odpowiedzieć na dewiacje doktrynalne i pastoralne, które wielokrotnie pojawiały się w historii.

Szczególnie Sobór Trydencki, w trzech Dekretach zdefiniował doktrynę Eucharystyczną po reformie protestanckiej, skupiając się szczególnie na temacie rzeczywistej, prawdziwej i substancjalnej obecności Pana Jezusa, prawdziwego Boga i prawdziwego człowieka, pod postaciami Chleba i Wina. Sobór potwierdził również, że Ciało Pańskie jest obecne nie tylko pod postacią chleba, lecz także wina i Jego Krew jest obecna nie tylko pod postacią wina, lecz także chleba. Prócz tego, we dwóch postaciach Jezus Chrystus jest obecny ze Swoją duszą i ze Swoim Bóstwem. Tak więc Chrystus, Słowo Ojca, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, jest obecny cały i całkowity pod dwiema postaciami i pod każdą cząstką tej postaci. [70] Ten sam Sobór zdefinował także transsubstancjację (czyli przeistoczenie), [71] przygotowanie potrzebne do godnego przyjmowania Komunii świętej [72] i stosunek pomiędzy ofiarą niekrwawą Mszy świętej a ofiarą krwawą Krzyża. [73] Stwierdził ponadto, że byłoby błędem i czymś niegodnym uważać słowa przeistoczenia i polecenie celebracji tajemnicy w sposób figuratywny, typologiczny i metaforyczny. [74] Prócz tego, potwierdził, iż ustanowienie Ofiary eucharystycznej czyni obecnym kapłaństwo Chrystusa, podczas gdy moc zbawcza Krzyża daje ludziom przebaczenie grzechów za żywych i za zmarłych. [75]

Rzeczywistość ofiary Mszy świętej, pogłębiona w Mediator Dei Piusa XII, [76] jest potwierdzona w Soborze Watykańskim II: Chrystus jest jedynym Kapłanem; sprawujący urząd działają w Jego imieniu, ponownie czyniąc obecnym jedyną Ofiarę Nowego Przymierza i oczekując na przyjście Pana, [77] które ustawicznie odnawia Kościół; kapłani, ważnie wyświęceni, [78] działają in persona Christi. [79]

Natura Eucharystii

22. Sobór Watykański II, wychodząc z nauczania Trydenckiego na temat Eucharystii, wyjaśnia różne formy obecności Chrystusa, podczas gdy w sposób specyficzny ukazuje odmienne sposoby Obecności eucharystycznej [80] . Tak, dzieło zbawiania dokonane raz na zawsze przez Jezusa Chrystusa, kontynuuje swoje działanie każdym razem kiedy na Ołtarzu sprawuje się pamiątkę ofiary Krzyża, podczas której Chrystus, nasza Pascha, został ofiarowany. [81] Odnośnie skutków Sakramentu: Eucharystia wieńczy budowanie Kościoła, Ciała Chrystusa, i jest przyczyną jego wzrostu; [82] realizuje przeto zabawcze skutki dla członków Kościoła, dając im łaskę jedności i miłości, jako że Eucharystia jest pokarmem duchowym duszy, antidotum przeciw grzechowi, początkiem przyszłej chwały i źródłem świętości.

Papież Paweł VI potwierdził w Encyklice Mysterium fidei, że Msza święta jest zawsze działaniem Chrystusa i Kościoła, również wtedy, kiedy - wyjątkowo - jest sprawowana w sposób prywatny, to znaczy przez samego tylko kapłana. Chrystus nie jest obecny w Eucharystii w sposób ‘duchowy’, symboliczny, lecz rzeczywisty. Eucharystia jest przeto źródłem jedności Kościoła, Ciała Chrystusa. [83] Według wiary Kościoła, która była od samego początku wyznawana, Eucharystia, w sposób odmienny niż inne sakrameny, jest „Ciałem naszego zbawiciela Jezusa Chrystusa, który został umęczony za nasze grzechy, i którego Ojciec, ze Swojej dobroci, wskrzesił z martwych”. [84] Odnośnie transsubstancjacji (czyli przeistoczenia) postaci, opórcz encykliki, również Wyznanie Wiary Pawła VI, potwierdza jeszcze raz tę łączność przyczynową z obecnością: Chrystus jest obecny w Eucharystii poprzez przemianę całej substancji dwóch postaci. [85]

Nauczanie Pawła VI pogłębia temat przeistoczenia kiedy mówi, że po tej przemianie substancjalnej dwie postacie „otrzymują nowe znaczenie i nowe przeznaczenie, gdyż posiadają nową rzeczywistość, którą dobrze określamy ontologicznąÂ”. [86]

Eucharystia i wcielenie Słowa

23. Jezus jest Synem Bożym równocześnie obecnym pośród ludzi. To nie tylko zostało powiedziane przez Niego, lecz świadczone w ten sam sposób przez Ducha i przez Ojca, przede wszystkim podczas Chrztu i Przemienienia. Obecność Pana ma charakter stały: „ przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28, 20), w każdej epoce historycznej. Ta obecność, mająca swój początek w Ojcu i stale odnosząca się do Niego, staje się równoczesna każdemu człowiekowi w każdym czasie dzięki Duchowi. Boża pełność Słowa życia była w człowieczeństwie Jezusa z Nazaretu. Po Swoim wniebowstąpieniu (por. Mk 16, 19-20; Łk 24, 50-53; Dz 1,9-14) pozostaje w tajemnicy Eucharystii, największym sakramencie Obecności Boga dla człowieka. Tak więc wniebowstąpienie nie znaczy ukrycie się Jezusa w zamkniętym niebie; otwarte niebo wskazuje na sposób powrotu: „Właśnie wtedy [...] Syn Człowieczy był poznany w sposób wyjątkowy i najświętszy jako Syn Boży: odchodząc do chwały majestatu ojcowskiego, rozpoczął w sposób niewypowiedziany być jeszcze bardziej obecnym (praesentior) ze Swoim Bóstwem, chociaż oddalenie od Swojego człowieczeństwa powiększyło się [...] Kiedy wstąpię do Ojca Mojego, ty będziesz mógł dotykać Mnie w sposób jeszcze bardziej doskonały i wyjątkowy”. [87] Tak więc po wniebowstąpieniu Jezus Chrystus nie jest nieobecny w świecie, lecz jest obecny i to w sposób nowy.

Chrystus powiedział: „Nie ujrzycie Mnie odtąd, aż powiecie: ‘Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie’” (Mt 23, 39). Kielich błogosławieństwa był przekazany do rąk Apostołów, po tym jak On powrócił zmartwychwstały pomiędzy nimi; od tego momentu Kościół, kiedy się gromadzi, zawsze głosi Go błogosławionym a - w Liturgii - po potrójnym Święty, dodaje: Błogosławiony, który przychodzi w imię Pańskie.

24. Tak więc wiara chrześcijańska nie polega tylko na wierze w istnienie Boga lub w istnienie Jezusa jako osoby historycznej, lecz na tym, że w Nim Słowo Boże stało się ciałem i dalej mieszka wśród nas. Na początku Swojego życia ziemskiego w śmiertelnym ciele, uwarunkowanego czasem i przestrzenią, zaś później z ciałem zmartwychwstałym, nie związanym już z tymi uwarunkowaniami. Rzeczywiście, zmartwychwstały Jezus wchodzi poprzez zamknięte drzwi, przemierza znaczące odległości w oka mgnieniu, aby być przez swoich zobaczony, rozpoznany i dotykany.

Ta metodologia Boża, która przemierza historię dosięgając każdego człowieka, wydaje się być określoną w Liście świętego Jana: „To co było od początku, cośmy usłyszeli o Słowie życia, co ujrzeliśmy własnymi oczami, na co patrzyliśmy i czego dotykały nasze ręce – bo życie objawiło się [...] Oznajmiamy wam, cośmy ujrzeli i słyszeli, abyście i wy mieli współuczestnictwo z nami” (1 J 1, 1-3). Święty Ambroży komentuje: „[...] udowodnijmy prawdę tajemnicy tajemnicą samego Wcielenia. Może szło się normalnym szlakiem natury kiedy Pan Jezus narodził się z Maryi? [...] Tak więc, to co my ponownie czynimy obecnym jest ciało narodzone z Dziewicy [...] To jest prawdziwe Ciało Chrystusa, które było ukrzyżowane, które było pogrzebane. A więc rzeczywiście jest to sakrament Jego Ciała”. [88]

Z tej racji prawda i rzeczywistość wcielenia Słowa jest fundamentem Ciała eucharystycznego i Ciała eklezjalnego, [89] doktryny eucharystycznej i teologii sakramentalnej. Święty Hilary utrzymywał, „że tak jak jest prawdą, że Słowo stało się ciałem (por. J 1, 14), tak jest też i prawdą, że z pokarmem eucharystycznym otrzymujemy Słowo, które stało się ciałem”. [90] Tak więc, jak przypomina Ojciec Święty Jan Paweł II, „Eucharystia odsyłając do męki i zmartwychwstania, wyraża jednocześnie ciągłość z tajemnicę Wcielenia. W zwiastowaniu Maryja poczęła Syna Bożego również w fizycznej prawdzie ciała i krwi, antycypując w sobie to, co w jakiejś mierze realizuje się sakramentalnie w każdym wierzącym, który przyjmuje pod postacią chleba i wina Ciało i Krew PańskąÂ”. [91]

Blaski i cienie w zrozumieniu Daru

25. Po Soborze Watykańskim II, Magisterium papieskie i biskupów bezzwłocznie interweniowało, aby zachęcić do aplikacji reformy liturgicznej i do walutacji jej wyników. W Encyklice Ecclesia de Eucharistia Jan Paweł II, po wskazaniu, jako rzeczy pozytywnej, przede wszystkim, na uczestnictwo wiernych w Liturgii, „z wielkim bólem” mówi także o trudnościach: w niektórych miejscach prawie całkowity zanik praktyki adoracji eucharystycznej i nadużycia „powodujące zaciemnianie prawidłowej wiary i nauczania katolickiego odnośnie do tego przedziwnego Sakramentu”. [92] Potrzeba odróżnić blask Eucharystii jako sakramentu, od cieni, które są dziełem człowieka. Na przykład, podczas katechezy odnośnie Eucharystii i w praktyce eucharystycznej zauważa się jednokierunkowe i przesadne akcentowanie charakteru zwykłego braterskiego spotkania podczas Eucharystii, jest często źle rozumiane kapłaństwo wiernych, sakramentalność Eucharystii zostaje zredukowana jedynie do skuteczności jej głoszenia, pojawiają się także inicjatywy ekumeniczne, które stosują praktyki eucharystyczne niezgodne z wiarą i z dyscypliną Kościoła.

Respektując tradycje rytualne, jest niezbędnym odzyskanie jedności Tajemnicy eucharystycznej, która zakłada: słowo Boże głoszone, wspólnotę zgromadzoną wraz z kapłanem celebrującym in persona Christi, dziękczynienie Bogu Ojcu za Jego dary, transsubstancjację chleba i wina w Ciało i Krew Pańską, Jego obecność sakramentalną na mocy słowa konsekracyjnego Jezusa, ofiarowanie Ojcu ofiary Krzyża, Komunia Ciała i Krwi Pana zmartwychwstałego. Ojciec Święty mówi: „Tajemnica eucharystyczna – ofiara, obecność, uczta – nie dopuszcza ograniczeń ani instrumentalizacji; powinna być przeżywana w swej integralności [...] W ten sposób Kościół umacnia się, wsrasta i wyraża siebie takim, jakim rzeczywiście jest”. [93]

26. Jeszcze raz Encyklika wyjaśnia: „Kościół żyje nieustannie odkupieńczą ofiarą i zbliża się do niej nie tylko przez pełne wiary wspomnienie, ale też poprzez aktualne uczestnictwo, ponieważ ofiara ta wciąż się uobecnia, trwając sakramentalnie w każdej wspólnocie, która ją sprawuje przez ręce konsekrowanego szafarza”. [94] Eucharystia posiada moc Ducha, która przechodzi na człowieka podczas Komunii i adoracji Pana rzeczywiście obecnego.

Życie łaski przekazuje się poprzez postrzegalne znaki w każdym sakramencie, lecz w sposób szczególny dokonuje się to w Eucharystii. Kościół nie daje sobie życia sam z siebie, nie buduje się sam z siebie; żyje rzeczywistością, która go poprzedza, to znaczy „w Eucharystii ma miejsce to wspólne i nierozłączne działanie Syna i Ducha Świętego, które było u początków Kościoła, powoływało go do życia i stanowiło o jego trwaniu”. [95] Dlatego Kościół nie rodzi się ‘od dołu’, ponieważ communio jest łaską: dar przychodzi ‘z góry’.

„Kościół otrzymał Eucharystię od Chrystusa, swojego Pana, nie jako jeden z wielu cennych darów, ale jako dar największy, ponieważ jest to dar z samego siebie, z własnej osoby w jej świętym człowieczeństwie, jak też dar Jego dzieła zbawienia. Nie pozostaje ono ograniczone do przeszłości, skoro ‘to, kim Chrystus jest, to, co uczynił i co wycierpiał dla wszystkich ludzi, uczestniczy w wieczności Bożej, przekracza wszelkie czasy i jest w nich stale obecne’”. [96]

Eucharystia signum unitatis

27. „Zgromadźcie się w jednej wierze i w Jezusie Chrystusie [...] – mówi święty Ignacy z Antiochii – łamiąc jeden Chleb, który jest lekarstwem nieśmiertelności”. [97] Dla świętego Jana Chryzostoma „takie jest znaczenie jedności wiary: kiedy wszyscy jesteśmy zjednoczeni, kiedy wszyscy razem uznajemy w ten sam sposób to co nas jednoczy”. [98] Jedność wiary otrzymanej na Chrzcie jest warunkiem, aby mieć mozliwość uczestnictwa w jedności Boskiej Eucharystii ponieważ przez Nią wchodzimy w komunię z Tym, którego wyznajemy współistotnym Ojcu, według tej wiary, którą pokładamy w Nim. Jak byłoby możliwym komunikować się z Chrystusem razem z osobami, które w odniesieniu do Niego mają odmienną wiarę? Stalibyśmy się winnymi Ciała i Krwi Pańskiej (por. 1 Kor 11, 27). Kościół jako Matka czuje ból i miłość w kierunku każdej osoby, niewierzącej, katechumena, oddalonego od wiary, lecz nie ma władzy, aby dać Komunię tym, którzy nie są ochrzczeni, ani tym, którzy nie wierzą w ten sam sposób, ani osobom żyjącym niemoralnie. [99]

Otrzymując jeden Chleb, wchodzimy w jedno życie i stajemy się jednym Ciałem Chrystusa. Owocem Eucharystii jest jedność chrześcijan - wcześniej rozproszonych - w jedności jednego Chleba i jednego Ciała. Dlatego też Eucharystia może być przyjęta tylko w jedności z całym Kościołem, przezwyciężając każdy podział religijny i moralny. [100]

28. Mając to wszystko na uwadze musimy traktować tak zwaną interkomunię z wielką pokorą i cierpliwością. Zamiast niektórych doświadczeń, które pozbawiają Misterium swojej wielkości, ograniczając Eucharystię do narzędzia w naszych rękach, jest wskazanym nastawić się, poprzez modlitwę i nadzieję, na „poszanowanie wymogów wypływających z faktu, że jest on Sakramentem komunii w wierze i w sukcesji apostolskiej”. [101]

Wraz z Kościołami Prawosławnymi dzielimy tą samą wiarę eucharystyczną, ponieważ posiadają one prawdziwe sakramenty. [102] Dlatego też, w niektórych przypadkach, Komunia eucharystyczna jest możliwa. [103] Trzeba jednak tutaj pamiętać o delikatnej relacji jaka może zaistnieć pomiędzy tak zwaną ‘gościnnością eucharystycznąÂ’ a prozelityzmem. Także członkowie Wspólnot kościelnych pochodzących z reformy, przede wszystkim luteranie, wierzą w obecność rzeczywistą Chrystusa tylko podczas celebracji, lecz na skutek braku sakramentu Święceń nie zachowały prawdziwą i całą substancję tajemnicy Eucharystii. [104] Istnieją próby zbliżenia, lecz nie osiągnęliśmy jeszcze pełnej zgody. Dlatego też tylko w przypadkach potrzeby duchowej członek niekatolicki, dobrze przygotowany, to znaczy który wyznaje tę samą wiarę w Eucharystię, może ją przyjąć; podczas gdy katolik może to uczynić tylko wtedy, kiedy szafarz jest ważnie wyświęcony. [105]

Rozdział IV

LITURGIA EUCHARYSTII

Centrum liturgi kosmicznej

29. Wcielenie Pana i Jego wniebowstąpienie uczyniły możliwym łączność pomiędzy niebem i ziemią, a więc to co było już przeczuwane w wizji schodów Jakuba (por. Rdz 28, 12) a przepowiedziane bezpośrednio przez samego Chrystusa (por. J 1, 51). Apokalipsa, z wizją ołtarza Baranka w centrum Jerozolimy, który schodzi z nieba na ziemię, jest początkowym typem kultu chrześcijańskiego: on jest adoracją Boga przez człowieka i komunią człowieka z Bogiem. [106] Kanon Rzymski w inwokacji Supplices te rogamus wskazuje „ołtarz niebieski”, ponieważ stamtąd przybywa łaska Tego, który jest zmartwychwstały i żyjący, oraz realizuje się cudowna wymiana zbawiająca człowieka.

Chrystus jest catholicus Patris sacerdos, [107] poprzez człowieczeństwo którego Duch Święty przekazuje życie Boże stworzeniu oraz człowiekowi i to życie prowadzi do doskonałości. Natura ludzka Chrystusa jest źródłem zbawienia, On jest najwyższym liturgiem i kapłanem. Według wizji wschodniej obecność Trójcy daje zgromadzeniu liturgicznemu znaczenie spotkania się ziemi i nieba: „przybytek Boga z ludźmi” (Ap 21, 1). Mówi święty Dionizy Areopagita, że Bóg „jest nazywany pięknością [...] ponieważ wzywa (kaleí) do siebie wszystkie rzeczy [...] i wszystkie razem gromadzi (synagheí)”. [108] Wyrażenia greckie są synonimami zgromadzenia liturgicznego. Obecność Chrystusa tam, gdzie gromadzą się wierni na Eucharystii czyni z ziemi niebo: „To misterium przemienia dla ciebie ziemię w niebo [...] Naprawdę wskażę tobie na ziemi to, co w niebie istnieje jako najbardziej czczone [...] Nie wskażę tobie aniołów ani archaniołów, lecz samego Pana”. [109]

Tak więc można doświadczyć „bardzo mocno uniwersalnego – można wręcz powiedzieć kosmicznego charakteru celebracji eucharystycznej. Tak, kosmicznego! Nawet wtedy bowiem, gdy Eucharystia jest celebrowana na małym ołtarzu wiejskiego kościoła, jest ona wciąż poniekąd sprawowana na ołtarzu świata. Jednoczy niebo z ziemią. Zawiera w sobie i przenika całe stworzenie”. [110]

Kiedy Eucharystia jest ważnie sprawowana

30. Sakrament jest „znakiem rzeczy świętej i widzialnym wyrazem niewidzialnej łaski”. [111] Nie powinno się pomijać tej definicji Soboru Trydenckiego, gdyż służy jeszcze dzisiaj do przypomnienia elementów niezbędnych, z których składa się także sakrament Eucharystii: szafarz, otrzymujący oraz znak postrzegalny.

Znak Eucharystii jest możliwy dzięki użyciu tylko chleba, wina i kilku kropel wody, która wyraża łączność ludu świętego z ofiarą Chrystusa, [112] chociaż, dla ważności znaku, woda nie jest niezbędna. [113] Odnośnie formy dla wiary katolickiej są esencjalne i niezbędne słowa konsekracyjne. [114] Szafarzem jest kapłan ważnie wyświęcony. [115] W sposób ważny mogą przystąpić do Eucharystii tylko ochrzczeni, którzy, według tradycji łacińskiej, osiągnęli wiek użycia rozumu i - na ile to możliwe - poznali tajemnice wiary, przystępując z dobrą intencją i pobożnością. Jest wymagany także stan łaski, który, po popełnieniu grzechu ciężkiego, odzyskuje się poprzez spowiedź sakramentalną. [116]

Mając na uwadze powyższe elementy, rozumie się, że Liturgia nie jest rzeczą prywatną poddaną osobistej kreatywności w celebracjach wspólnotowych, jak również w tych celebracjach, w których uczestniczą nieliczni wierni, lub też ich wcale nie ma. [117] Obrzędy Mszy świętej koncelebrowanej przez wielu kapłanów, w której ukazuje się we właściwy sposób jedność kapłanstwa, ofiary i ludu Bożego, jest normowana w rycie rzymskim poprzez precyzyjne reguły. [118] W rytach wschodnich koncelebracja, jako wysokie wyrażenie jedności, jest odradzana „szczególnie, kiedy liczba koncelebrantów jest nieproporcjalnie wyższa od liczby obecnych wiernych”. [119]

31. Rozdział I Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego (Institutio Generalis Missalis Romani), rozważając ‘znaczenie i godność’ sprawowania Eucharystii, stwierdza, że ona, jako czynność Chrystusa i zorganizowanego hierarchicznie ludu Bożego, stanowi ośrodek całego życia chrześcijańskiego tak Kościoła powszechnego, jak i lokalnego, oraz poszczególnych wiernych. Niektóre podstawowe ‘elementy i części Mszy świętej’, [120] w większości wspólne wszystkim rytom, tak wschodnim jak i zachodnim, podkreślają głęboki symbolizm i wymiar duszpasterski Eucharystii, które to elementy nie pozwalają na ich częściową lub błędną interpretację ze strony tak zwanej ‘twórczości liturgicznej’, czy też na krytykowanie tego, co jest zgodne z regułami.

Akt pokuty

32. W rycie rzymskim ten akt ma za zadanie przygotować do słuchania słowa Bożego i do godnej celebracji Eucharystii. W rytach bizantyjskim, armeńskim, syryjsko-antiocheńskim znajdują się modlitwy przygotowawcze dla kapłana obok gestów oczyszczających (umycie rąk, okadzenie), które są własne także dla rytów maronickiego, chaldejskiego i koptyjskiego. Formuły przewidziane przez Mszał rzymski pomagają w uznaniu naszego grzesznego stanu, w rozpoznaniu prowadzącemu do skruchy serca i w wyostrzeniu pragnienia przebaczenia ze strony Boga i braci. Nie można tutaj mówić o rachunku sumienia, który wymaga czasu i pogłębienia osobistego i jest warunkiem spowiedzi sakramentalnej. Akt pokuty kończy się wezwniem miłosierdzia Bożego. [121]

Liturgia słowa i Wyznanie wiary

33. W pierwszej części Mszy świętej, według rytów wschodnich, przeżywa się tajemnicę wcielenia Słowa, które przychodzi na świat, aby być słuchanym i aby karmić człowieka. Poprzez Pokarm i Napój eucharystyczny, jak mówi Didaché, zostaje nam zaofiarowana i otrzymujemy znajomość Boga. [122]

Tematem Ewangelii jest Słowo, radosna nowina (euaggélion), że Bóg przyszedł na ziemię, aby dać nam pokarm, który nie umiera. Eucharystia czyni nas przyjaciółmi Chrystusa, Mądrości Boga. Jest ‘Ewangelią nadziei’! [123]

W odpowiedzi na to zwiastowanie, po homilii, dla łacinników i armeńczyków, a po przeniesieniu Darów dla bizantyjczyków i innych wschodnich rytów, następuje Wyznanie wiary. [124] Ono nie może być modyfikowane lub zmienione: jest jednym z niezbędnych łączników, który przybliża do Eucharystii, ponieważ stół Słowa i stół Eucharystii [125] są tym samym stołem jedynego Pana, i wymagają „jednego aktu kultu”. [126]

Przyniesienie darów do ołtarza

34. W rycie łacińskim Liturgia eucharystyczna rozpoczyna się przygotowaniem darów. W tym momencie odgrywają ważną rolę wierni, którzy przynoszą chleb i wino aż do prezbiterium, gdzie kapłan przyjmuje te dary, aby je ofiarować Bogu Ojcu. Jest dozwolona także możliwość ofiarowania innych darów, które są przeznaczone dla biednych lub dla innych Kościołów. Przyniesienie chleba i wina razem z darami przeznaczonymi dla dzieł miłosierdzia, podkreśla mocne powiązanie Eucharystii i przykazania miłości. Jednak trzeba pamiętać, iż Liturgia przewiduje, że chleb i wino są umieszczone na ołtarzu, podczas gdy inne dary nie kładzie się na stole eucharystycznym, lecz poza nim, w miejscu odpowiednim. To czyni się dla podkreślenia czci dla elementów, które później zostaną przemienione w Ciało i Krew Chrystusa. [127]

W Liturgii bizantyjskiej kładzie się na ołtarzu, oprócz obrusów, święte płótno lniane, które symbolizuje złożenie ciała ukrzyżowanego Chrystusa; położone są na nim dary, które staną się Ciałem i Krwią Pana, poprzez gest, który ukazuje niewinne cierpienie Pana i Jego pogrzebanie. [128] Kapłan, aby stać się godnym złożenia tej Ofiary za siebie samego i za grzechy ludu, po ‘Wielkim Wejściu’, zwraca się do Ojca z prośbą. On musi być czystym od grzechu (amartía) „nie przez naturę, ale z powodu godności kapłańskiej”. [129] Później ma miejsce okadzanie świętych darów: obraz zstąpienia Ducha Świętego na nie [130] i modlitwy pełnej adoracji, która w Chrystusie wstępuje do Ojca. Tak więc przygotowanie i przedstawienie darów nie jest zwykłym momentem, zaledwie funkcjonalnym, lecz częścią integralną Ofiary i to posiadającą ogromny symbolizm.

Modlitwa eucharystyczna

35. Kapłan lub diakon w rytach wschodnich, wprowadza modlitwę eucharystyczną wezwaniem: „W górę serca”. W Konstytucjach Apostolskich czytamy: „Zwracając się do Pana, z lękiem i z drżeniem stoimy na nogach, aby złożyć ofiarę”. [131] Dialog służy, mówi święty Jan Chryzostom „abyśmy mogli przedstawić naszą duszę przed Bogiem stojącą prosto, na nogach, eliminując prostrację wprowadzoną poprzez zajęcia życia codziennego [...] Myśl o tym, obok kogo stoisz, w towarzystwie kogo przygotowujesz się do wzywania Boga: w towarzystwie Cherubinów [...] Niechaj więc nikt nie uczestniczy w tych świętych i pełnych mistycyzmu hymnach z rozluźnioną werwą [...] Lecz niech każdy - wykorzeniając z własnego ducha wszystko to, co przynależy do ziemi i przenosząc się cały do nieba, jakoby znajdował się przed samym tronem chwały i leciał razem z Serafinami, - ofiaruje w ten sposób święty hymn Bogu chwały i wspaniałości. Oto dlaczego zostajemy proszeni, aby stać odpowiednio w tym momencie [...], to znaczy stać z ‘lękiem i z drżeniem’ (Flp 2, 12), z duszą uważną i czujnąÂ”. [132]

Właśnie to wzniesienie jest zaznaczone poprzez termin anáfora: czynność wierzących przenosząca do góry serca. [133] Dary nie zostają przyniesione tylko na ołtarz ziemski, lecz podniesione do ołtarza niebieskiego i to musi odbyć się w pokoju, w przestrzeni niebieskiego pokoju niczym nie zamąconego. [134] Ponadto, ofiara zostaje złożona w jednym celu, jednej miłości i jednym miłosierdziu. To czyni ją przyjemną Panu. Jest to ofiara uwielbienia ponieważ wysławia miłość Pana. [135]

36. Wierni jednoczą się odpowiadając: „Godne to i sprawiedliwe”. Święty Jan Chryzostom zauważa: „Czynienie dziękczynienia, czynienie Eucharystii, jest czynnością wspólnotową: nie dziękuje tylko kapłan, lecz cały lud. Jako pierwszy zaczyna mówić kapłan; wierni wyrażają zaraz po nim swoją zgodę: Godne to i sprawiedliwe. Tylko wtedy kapłan zaczyna czynić dziękczynienie, zaczyna sprawować Eucharystię”. [136] Tak wyraża się uczestnictwo ludu Bożego, jego zbliżanie się do Kościoła niebieskiego, które osiągnie swój kulminacyjny punkt w Sanctus, w hymnie zwycięstwa (epiníkio), w złączeniu hymnu anielskiego z wizji Izajasza z aklamacją ludu Jerozolimy, skierowanego do Pana, który wchodzi do Miasta Świętego, aby ponieść swoje dobrowolnie przyjęte cierpienie.

Na zakończenie anafory wierni odpowiadają na doksologię trynitarną Amen i „tą aklamacją przyjmują jako własne wszystkie wyrażenia kapłana”. [137]

Ustanowienie Eucharystii

37. Chrystus w wigilię swojej męki wziął chleb, błogosławił, łamał [...] i powiedział. Polecenie: ‘To czyńcie na moją pamiątkę’, skierowane do Apostołów, którzy w Wieczerzy mistycznej reprezentują cały Kościół, począwszy od ich następców, odnosi się do całości aktu eucharystycznego. Osiąga swój szczyt w przeistoczeniu chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa i w wierze położonej w Jego słowach.

Od samego początku Kościół powtarza w sposób uroczysty gesty Chrystusa, dzieląc je, dla dobra medytacji, na poszczególne elementy. W ten sposób chce jakby uczyć samego siebie, zawsze od nowa, ich znaczenia: złożenie darów, konsekracja, łamanie i rozdawanie Komunii. [138] Dlatego też słowa ‘Bierzcie i jedzcie’ nie zawierają w tym samym czasie gestu łamania hostii; w tym przypadku powinna być także od razu przyjęta Komunia święta. Natomiast w tym wyjątkowo mistycznym momencie Liturgia poleca celebransowi pochylić się i wymawiać słowa w sposób jasny, niezbyt głośno, tak, aby ułatwić kontemplację, jak to czyni Biskup, w Wielki Czwartek, kiedy tchnie nad naczyniem z krzyżmem. Celebrans „swoim zachowaniem i sposobem wypowiadania słów Bożych niech ukazuje wiernym żywą obecność Chrystusa”. [139] W tym momencie bowiem spełnia się sakramentalna Ofiara. [140]

Epikleza nad darami

38. Od pierwszych wieków wezwanie przed konsekracją, które towarzyszy gestowi wyciągniętych rąk (epíclesis), dla uświęcenia i przemiany chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa, było skierowane do Ojca, aby zesłał Ducha Świętego. Fundament takiej modlitwy znajduje się w słowach wypowiedzianych przez Chrystusa po ustanowieniu Tajemnicy: „Gdy jednak przyjdzie Pocieszyciel, którego Ja wam poślę od Ojca, Duch Prawdy, który od Ojca pochodzi, On będzie świadczył o Mnie [...] On was wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co Ja wam powiedziałem [...] On mnie otoczy chwałąÂ” (J 15, 26; 14, 26; 16, 14.). Z powodu kontrowersji na temat Boskości Ducha Świętego, pomiędzy IV i V wiekiem, to wezwanie było umieszczone na końcu, jak świadczą niektóre tradycje liturgiczne. Wielka część anafor zachowuje ją jednak w miejscu oryginalnym, jak to jest w Kanonie Rzymskim, który wzywa Ducha od Ojca: ‘Prosimy Cię, Boże, uświęć tę Ofiarę pełnią swojego błogosławieństwa’. [141]

Ojcowie, którzy przywiązywali wielką wagę do epiklezy Ducha Świętego, uważali, że jest potrzeba połączenia jej z opowiadaniem o ustanowieniu, aby znak sakramentalny został zrealizowany. Wiadomo, że słowa Chrystusa są duchem i są życiem (por. J 6, 63). On działa razem z Duchem Świętym i pozostaje jedynym konsekratorem Eucharystii i dawcą Ducha. W każdym bądź razie Sobór Trydencki ustalił, że epikleza nie jest niezbędna dla ważności Eucharystii. [142]

Jak zaznacza święty Ambroży: „[...] co można powiedzieć o błogosławieństwie uczynionym przez Boga samego, gdzie działają tylko słowa Pana i Zbawiciela? Jako że ten sakrament, który otrzymujesz, realizuje się poprzez słowa Chrystusa [...] Słowo Chrystusa więc, które potrafiło stworzyć z niczego to czego nie było, nie może zmienić rzeczy, które są, w te, których nie było? Rzeczywiście, nie jest trudniej dać rzeczom istnienie niż przemienić je w inne [...] Sam Pan Jezus mówi: ‘To jest moje Ciało’. Przed błogosławieństwem poprzez użycie słów niebiańskich słowo wskazuje na poszczególne elementy. Po konsekracji już wskazuje Ciało i Krew Chrystusa. On sam nazywa ten element Swoją Krwią. Przed konsekracją nazywa się go w inny sposób. Po konsekracji jest powiedziane: Krew. A ty mówisz: ‘Amen’, co znaczy ‘Tak jest’”. [143]

Kościół świętych w Eucharystii

39. W Boskiej Liturgii wspomina się tych, w których Chrystus żyje. Święty Dionizy Areopagita mówi: „Jest obecny nierozdzielny zastęp świętych, który wskazuje jak oni są niepodzielnie złączeni z Nim w jedności nadziemskiej i świętej”. [144] Nie może być przeto przeciwstawieństwa pomiędzy kultem Chrystusa i kultem świętych. Kiedy żyli na ziemi czynili wszystko na chwałę Boga, teraz cieszą się z tego, że z ich powodu Bóg jest wielbiony. [145] Modlitwa wstawiennicza wyraża ofiarę Eucharystii złączoną z całym Kościołem, niebieskim i ziemskim, za wszystkich swoich członków żywych i zmarłych. [146] Przede wszystkim jest wzywana Bogurodzica i zawsze Niepokalana Maryja, ponieważ konsekracja, którą uczyniła z siebie Panu, jest analogiczna z ofiarą naszego życia, która zawsze się odnawia w Ofierze eucharystycznej. Ofiarujemy Eucharystię na pamiątkę świętych, aby ich czcić i aby dziękować Bogu, że dał nam ich jako wstawienników za nas. Oni sami, reprezentując dziękczynienie ze strony ludzi za wszystkie dobra otrzymane od Boga, wstawiają się i przychodzą w naszych Eucharystiach.

Chrystus komunikuje samego Siebie również zmarłym „według sposobu – mówi Kabasilas – który On jedynie zna”; [147] jeżeli są w stanie oczyszczania, otrzymują łaskę nie mniejszą niż żywi, zauważa święty Jan Chryzostom, łaskę, która daje przebaczenie ich grzechów. [148]

Przygotowanie do Komunii

40. Eucharystia jest żywą obecnością Chrystusa w Kościele. Pokora Chrystusa powiodła Go do przemienienia się w pokarm dla człowieka (por. 1 Kor 10, 16; 11, 26 n.). Jednym ze znaków tadycjonalnych tej tajemnicy jest ryba: „ [...] przygotował mi jako pokarm rybę ze źródła [...] nieskazitelną, którą dziewica czysta bierze i każdego dnia daje przyjaciołom, aby ją jedli razem z wyśmienitym winem, które, wymieszne razem z chlebem, jest zaofiarowane”. Tak mówi słynny, najstarszy z treścią eucharystyczną, epigraf świętego Abercia, biskupa z II wieku. Innym znakiem ofiarowania siebie jest pelikan: „Pie pellicane Jesu Domine [...]”, proklama święty Tomasz z Akwinu w hymnie Adoro Te devote. Tajemnica wcielenia Słowa kontynuuje w Ciele eucharystycznym, w stawaniu się człowieczym chlebem. Jezus to przepowiedział w mowie wygłoszonej w Kafarnaum: „Jam jest chleb, który z nieba zstąpił [...]” (J 6, 41). Jego Ciało jest prawdziwym pokarmem, Jego krew jest prawdziwym napojem (por. J 6, 55). W Komunii eucharystycznej umacnia się komunia eklezjalna, komunia świętych: „Ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno ciało ” (1 Kor 10, 17).

41. Eucharystia jest ucztą paschalną zabitego Baranka, Pana naszego Jezusa Chrystusa. Pełne uczestnictwo wiernych we Mszy świętej realizuje się w Komunii świętej otrzymanej z wymaganymi zewnętrznymi i wewnętrznymi dyspozycjami. [149] Tak więc, jak jest nie do przyjęcia wyjątkowo długie przeciąganie się czasu w powstrzymywaniu się od przystąpienia do Komunii z powodu wyjątkowego skrupułu, tak też nie można zachęcać do jej przyjmowania bez żadnych ograniczeń.

Wykluczenie z przyjęcia Komunii z powodu grzechu ciężkiego jest już potwierdzone poprzez same słowa ustanowienia: „Krew wylana [...] na odpuszczenie grzechów” (Mt 26, 28) i przez stare anafory. [150] Bardzo szybko Kościół zorganizował specjalne programy dla katechumenów i dla pokutujących; ci ostatni mogli uczestniczyć we Mszy świętej jako akoinônetôi (pozbawieni Komunii); jeżeli były grzechy ciężkie należało odbyć pokutę kanoniczną. Fakt, że wielu Ojców nalega na obowiązek bycia godnym do przyjęcia Komunii, jest potwierdzony tym, że prośba o odpuszczenie grzechów, również ta w epiklezie po konsekracji, nie jest zaproszeniem skierowanym do winnych ciężkich grzechów, do przyjęcia Eucharystii bez wcześniejszej spowiedzi. Chociaż we Mszy świętej można uczestniczyć ważnie również bez Komunii, która jest częścią integralną ofiary, choć nie esencjalną, [151] to jednak stwierdza się, że nie ma pełnego uczestnictwa w Ciele Chrystusa bez odpowiedniej dyspozycji. [152]

42. Osobiste przygotowanie doskonali się poprzez obrzędy Komunii:

- Modlitwa Pańska: w niej znajduje się prośba o chleb powszedni, którym jest także Chleb eucharystyczny, podczas gdy „prosi się o oczyszczenie z grzechów, tak aby rzeczywiście święte Dary były dane świętym”. [153] Prosząc o przebaczenie, prosimy, abyśmy umieli przebaczać, aby Królestwo i wola Boża realizowały się w nas i abyśmy się stali godnymi przyjęcia Sakramentu.

- Obrzęd pokoju: przekazanie i słowa pokoju, to znaczy przebaczenia, w Liturgii wschodniej i w tej ambrozjańskiej czyni się przed anaforą, natomiast w obrzędzie rzymskim dokonuje się przed Komunią. Chrystus zmartwychwstały, ukazując się pośród swoich i ofiarując im Swój pokój, przygotował – jak mówi święty Jan Chryzostom – „ołtarz pokoju”. [154] Eucharystia daje pokój i zbawienie dusz, którym jest sam Chrystus (por. Ef 2, 13-17); On został złożony, aby przynieść pokój rzeczywistości niebieskiej i ziemskiej, aby żyć w pokoju z braćmi. [155] Dlatego też Eucharystia stanowi więzeł pokoju (por. Ef 4, 3): „Jak pokój stanowi jedność rzeczywistości złożonej, tak niepokój dzieli jedno na wiele”. [156] Rzeczywiście „pokój [...] to Kościół Chrystusa”. [157] Chrześcijanin prosząc o pokój w rzeczywistości prosi o Chrystusa: „Kto szuka pokoju, szuka Chrystusa, ponieważ On jest pokojem”. [158] Liturgia jest tajemnicą, dzięki której pokój Chrystusa dosięga raz jeszcze całe stworzenie.

Konstytucje Apostolskie opisują obrzęd pokoju tymi słowami: „Członkowie kleru niechaj pozdrowią Biskupa a, pomiędzy wiernymi, mężczyźni pozdrowią mężczyzn, a kobiety – kobiety”. [159] Pocałunek wiernych jest czynem uświęconym, doświadczeniem jedności, która łączy wiernych pomiędzy sobą i ze Słowem. [160] Dlatego też pokój przede wszystkim wzywa się poprzez modlitwę wznoszoną także za jedność tak Kościoła jak i całej rodziny ludzkiej i wyraża się wzajemną miłość poprzez krótki dialog pomiędzy kapłanem i wiernymi. Obrzęd mimo wszystko nie zobowiązuje do przekazywania znaku pokoju, który jest realizowany praktycznie w zależności od konkretnych możliwości. [161] W tym przypadku, jak to jest charakterystyczne dla powściągliwego stylu Liturgii rzymskiej i dla bogatego rytu bizantyjskiego, każdy przekazuje go tym, którzy znajdują się blisko, unikając pozostawienie własnego miejsca i bez sprawiania rozproszenia. Dlatego też jest wskazanym unormowanie tego obrzędu dla piękna Liturgii.

Pokój to nazwa, którą pierwsi chrześcijanie przypisywali Eucharystii, ponieważ ona znaczy jednoczyć, przekraczać przeszkody, prowadzić ludzi do nowej jedności. Wraz ze zgromadzeniem eucharystycznym chrześcijanie, przebaczając jeden drugiemu przed przystąpieniem do Komunii, stworzyli warunki pokoju w świecie, w którym tak go brakuje.

- Gest łamania chleba: ten ryt oznacza, że - będąc wielu - w komunii Chleba połamanego stajemy się jednym ciałem. Mówi święty Jan Chryzostom: „To co Chrystus nie wycierpiał na krzyżu to cierpi w ofierze z twojego powodu i zgadza się być łamanym, aby móc zaspokoić wszystkich”. [162] Lecz Chrystus, mimo iż jest łamany, nie dzieli się. Po połamaniu każda część Chleba świętego jest całym Chrystusem. [163] Wszyscy ci, którzy przychodzą do Komunii otrzymują całego Chrystusa, który zaspokaja całkowicie. Żadna wspólnota nie może otrzymać Chrystusa jak tylko w jedności z całym Kościołem.

- Zmieszanie postaci: w rycie rzymskim jest to bardzo prosty gest lecz posiadający wielkie znaczenie, które podkreśla dzieło Ducha Świętego, od wcielenia aż po zmartwychwstanie Chrystusa. Liturgia bizantyjska tłumaczy go jako ‘Pełnia Ducha Świętego’; później, w wyjątkowym rycie zéon, wlewając gorącą wodę, mówi się: ‘Zapał Ducha Świętego’. Teraz Chrystus zmartwychwstaje!

- Osobiste przygotowanie: jest dokonane przez kapłana poprzez modlitwy bardzo dobrze wymawiane szeptem i nawet poprzez kilka chwil milczenia, które antycypują to dłuższe milczenie po Komunii. Służy za przykład wiernym w ich osobistym przygotowaniu.

Komunia święta

43. Kapłan podnosi Hostię konsekrowaną nad kielichem jak ciało Chrystusa było wywyższone na krzyżu, [164] mówiąc w Liturgii łacińskiej: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata. Błogosławieni, którzy zostali wezwani na Jego ucztę”; w Liturgii bizantyjskiej: ‘Rzeczy święte, świętym’. Ponadto: „Ponieważ zjednoczenie z tajemnicami nie jest dozwolone bez różnicy każdemu, kapłan nie zaprasza wszystkich [...] zaprasza do Komunii tych, którzy są w stanie przyjąć ją w godny sposób: ‘Rzeczy święte, świętym’ [...] On nazywa tutaj ‘świętymi’ tych, którzy są doskonali w cnocie i również tych, którzy kroczą w kierunku tej doskonałości, nie osiągając jeszcze celu. Nic nie przeszkadza bowiem im, uczestnicząc w świętych tajemnicach, aby zostali przez nie uświęceni”. [165]

Eucharystia jest sakramentem pojednanych, ofiarowanym przez Chrystusa tym, ktorzy stali się jedną rzeczą z Nim. Dlatego od początku rozpoznanie wyprzedza Eucharystię (por. 1 Kor 11, 27 n.) pod karą świętokradztwa. [166] Didaché przejmuje tę tradycję Apostolską i każe wymawiać kapłanowi przed rozdaniem Sakramentu te słowa: „Jeżeli ktoś jest święty, niech przyjdzie; jeżeli nim nie jest, niech się nawróci!”. [167] Liturgia bizantyjska posiada jeszcze teraz to zaproszenie. W Liturgii rzymskiej kapłan kieruje zaproszenie do Komunii i razem z wiernymi wymawia zdanie z Ewangelii: „Panie, nie jestem godzien”, aby wyrazić uczucia pokory; [168] odpowiedź osobista każdego, który przystępuje, brzmi: Amen.

44. Stare teksty przekonują, że Komunii nie bierze się, lecz ją się otrzymuje, jako znak tego wszystkiego co oznacza; Dar otrzymany w postawie adoracji. W przewidzianych przypadkach Komunii pod dwiema postaciami, w obrzędzie łacińskim, należy przypomnieć doktrynę katolicką odnoszącą się do niej. [169] W obrzędach wschodnich zostaje zachowana tradycja wyrażona w kanonach. [170]

W przystępowaniu do Komunii świętej szczególnie poleca się prawdziwą pobożność. Święty Franciszek z Asyżu płonął „miłością we wszystkich elementach swojej osoby rozważając do Sakramentu Ciata Pańskiego, z podziwem przekraczającym wszelką miarę, tak wielką łaskawość i wspaniałomyślną miłość. Przystępował do Najświętszego Sakramentu z tak wielką pobożnością, że swoją postawą czynił pobożnymi tych, którzy na niego patrzyli”. [171] Kobasilas zaprasza do rozważenia, że „podczas gdy się komunikujemy ciałem i krwią ludzką, otrzymujemy w duszy Boga: ciało Boga nie mniej niż człowieka, krew i duszę Boga, umysł i wolę Boga nie mniej niż człowieka”. [172] Rzeczywistość Ciała Chrystusa to jest Jego osoba i Jego życie, tajemnica i prawda zbawcza do przyjęcia, jak to uczynił święty Tomasz z Akwinu, z wiarą i rozumem.

Modlitwa po Komunii prosi o owoce tajemnicy sprawowanej i otrzymanej, gdyż do ich osiągnięcia jest ukierunkowana cała Msza święta. [173]

Rozdział V

MISTAGOGIA EUCHARYSTYCZNA DLA NOWEJ EWANGELIZACJI

Ojcowie

45. Chrystus przyrzekł: „Oto ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28, 20). Nie czynimy tego obecnym my, lecz jest On sam tym, który czyni się obecnym pomiędzy nami i pozostaje po wszystkie dni. Aby mieć dostęp do tajemnicy Jego stałej obecności, wierni zostają pouczeni przez katechezę dla katechumenów, ściśle powiązaną z liturgią, i mistagogię, to znaczy katechezę głoszoną po chrzcie dla tych, którzy zostali już przyjęci do grona chrześcijan. [174]

Inicjacja chrześcijańska została usystematyzowana teologicznie i liturgicznie na początku V wieku, dzięki kazaniom katechetycznym. Ojcowie aleksandryjscy, począwszy od Orygenesa a skończywszy na pseudo-Dionizym, proponowali mistagogię alegoryczną: widzieli Liturgię, tak jak Pismo święte, jako drogę do wzniesienia się od słowa do ducha, od tajemnic widzialnych – sakramentów - do tajemnicy niewidzialnej. Tak więc Liturgia kroczyła za opowiadaniem biblijnym i proponowała osobistą eschatologię moralną jako drogę prowadzącą do Boga poprzez obecne życie. Natomiast mistagogia antiocheńska, raprezentowana szczególnie przez Cyryla z Jerozolimy, świętego Jana Chryzostoma i Teodora z Mopsuestii, polegała na opisaniu przez pośrednictwo Liturgii zbawczych wydarzeń – tych historycznych i tych pełnych misterium - widzianych jako typologia. Dla nich sakramenty na nowo przedstawiają naśladując (mímesis) lub czynią pamiątkę (anámnesis) wydarzeń zbawczych życia Jezusa i antycypują Liturgię końcową, wręcz przenoszą ją w ‘dzisiaj’, dzięki obecności Chrystusa zmartwychwstałego pomiędzy tymi, którzy gromadzą się w celu sprawowania kultu.

Dzisiejsza negacja misterium

46. Podczas gdy w niektórych częściach świata misterium jest nadal odczuwane w sposób głęboki, w innych - uczestniczy się w rozszerzaniu mentalności, która, nie negując w sposób formalny tajemnicę Boga, zaprzecza możliwości jej rozumego poznania i przylgnięcia do niej naszą wolnością. Neopogaństwo ofiaruje elementy zachęcające do ucieczki przed rzeczywistością i do ukrycia się w mitach, w bożkach, które potrafią tylko przez chwilę zadowolić egzystencję. W tym samym czasie zauważa się ogromną potrzebę duchowości. [175] Coraz bardziej przecierają szlaki także kierunki gnostyczne, które zmuszają do poszukiwania sensu historii zawierzając kilku wybrańcom uważanym za tych, którzy otrzymali domniemane objawienie.

Kościół pragnie pomóc ludzkości w odnalezieniu tajemnicy ukrytej przed wiekami i objawionej w Jezusie Chrystusie (por. Ef 3, 5-6). Ponieważ mistagogia znaczy prowadzić po drodze wiodącej do tajemnicy, to także rozumie się dlaczego nie wystarczy tylko itinerarium liturgiczne bez osobistego nawrócenia.

Mistagogia dzisiaj

47. Pan kroczy ze swoim ludem, towarzyszy zawsze misji Kościoła poprzez Swoją obecność, która przemienia nas i pozwala wejść w czas ostateczny (éschaton). Na początku mistagogii jest zatem spotkanie, pełne wiary, z Chrystusem poprzez łaskę. Praktyka Kościołów wschodnich udzielania Komunii dzieciom wraz ze Chrztem i z Bierzmowaniem potwierdza, że łaska Eucharystii poprzedza jakiekolwiek działanie człowieka. Jak można by zrozumieć mistagogię, gdyby Jezus sam nas do siebie nie przyciągnął? Ewangelia opowiada o spotkaniach Jezusa z mężczyznami i kobietami pochodzącymi z różnych stanów. Ze spotkania Chrystusa z człowiekiem bierze swój początek szlak poznania, który przemienia się w doświadczenie wiary: „Gdzie mieszkasz? [...] I pozostali u Niego” (J 1, 38-39). Zaczęło się od tego, iż niektórzy poszli za Nim. Taka jest mistagogia Boga w stosunku do człowieka, począwszy od wzięcia naszego ciała i niesienia go aż do odkupienia.

Mistagogia dzisiaj musi unikać alegoryzmu, który nierzadko wydaje się niezrozumiały i abstrakcyjny, i prowadzi do wielosłownych komentarzy; dlatego dzisiaj trzeba, aby mistagogia powierzyła się mocy Ducha Świętego, który się udziela poprzez wstrzemięźliwość słów i gestów sakramentalnych. Misja Ducha Świętego polega na pogłębieniu poznania tego, co Jezus Chrystus objawił. On jest niewidzialnym mistagogiem. Według świętego Bazylego, nawet jeżeli poszczególne Osoby Trójcy Świętej czynią coś własnego, to i tak pozostaje w Trzech wspólny projekt. [176]

Tak więc odkrycie metodologii Ojców jest ważne, aby móc odpowiednio odpowiedzieć na potrzebę widzenia obrazów i symboli, która to charakterystyka cechuje mocno współczesnego człowieka. Tak samo wkład teologów średniowiecznych jest pożyteczny w szukaniu odpowiedzi na potrzebę racjonalnego przylgnięcia do misterium. To dziedzictwo jest zachowane w modlitwach i w rytach liturgicznych; ich zrozumienie niemało wpływa na uczestnictwo w Tajemnicy eucharystycznej. [177] Lecz również katecheza musi pomóc kapłanom i wiernym w zrozumieniu i zrealizowaniu poszczególnych warunków celebracji Eucharystii. [178]

Przewodniczyć Eucharystii

48. Metoda stosowana w mistagogii polega na odczytaniu w rytach tajemnicy Chrystusa i kontemplacji tej całej niewidzialnej rzeczywistości. Dlatego mistagog w Liturgii nie mówi w swoim imieniu, lecz przekazuje to co Kościół – sam otrzymawszy - mu powierzył. Liturgia nie może być uważana, tak ze strony celebrującego jak i wspólnoty, jako „rzecz prywatna”. [179]

Święty Jan Chrzciciel jest emblematycznym przykładem sługi, który czyni się małym, aby wzrastał Pan. To jest podstawą tej władzy świętej, exousía w Duchu Świętym, powierzonej przez Chrystusa Kościołowi, kapłaństwa Chrystusa, którego On czyni współuczestnikami Swoje sługi. Święty Cyryl Jerozolimski przypomina, że słowo ecclesía znajduje się po raz pierwszy w tekście, który mówi o kapłaństwie Aarona. Kapłaństwo i Kościół rodzą się w tym samym momencie i są nierozdzielną częścią jedno drugiego. [180] Kanon Rzymski głosi: ‘Boże, przyjmij łaskawie tę Ofiarę od nas, sług Twoich, i całego ludu Twego’. Respektując różnice cznności właściwe Ciału, we Mszy świętej kapłan realizuje funkcję Chrystusa – Głowy, podczas gdy wszyscy wierni wykonują funkcje członków Chrystusa. Kapłan działa in persona Christi, w znaczeniu, że nie jest już on sam, który działa, lecz Chrystus w nim (por. Gal 2, 20).

49. Eucharystia rozciąga swoją skuteczność na całą działalność służby, ponieważ funkcja kapłańska nie dotyczy tylko uświęcania, lecz także rządzenia i nauczania. To jest prawda posługi Biskupa, kiedy sprawuje Eucharystię. Ponadto z nim, „z większą jasnościąÂ”, [181] ukazuje się w pełni Kościół jako sakrament jedności. Ta sama prawda jest podstawą posługi prezbitera „kiedy sprawuje [...] Eucharystię z godnością i pokorąÂ”; [182] jest także przykładem dla funkcji diakona i posług takich jak akolity, szafarza nadzwyczajnego Komunii świętej i wszystkich wiernych, którzy muszą „ofiarować samych siebie [...]” z głębokim uczuciem religijnym i miłością względem braci. [183]

Godność celebracji eucharystycznej

50. Mistagogia zakłada godność celebracji. Liturgia rzymska, mimo że jest bardzo powściągliwa, pragnie, aby „[...] świątynie i przedmioty związane z kultem Bożym [były] prawdziwie godne i piękne stanowiąc jednocześnie znaki i symbole rzeczywistości nadprzyrodzonych”. [184] Rzeczywiście misterium jest oświecone „również poprzez uczucie i wyrażenie zewnętrzne wielkiego szacunku i czci, którą odbiera przedmiot podczas Liturgii eucharystycznej”. [185] Dlatego Ojciec Święty Jan Paweł II, mówiąc o godności Celebracji eucharystycznej, przywołał do przestrzegania przepisów liturgicznych Kościoła, do przestrzegania jego wyrażeń zewnętrznych. [186] Określenie łacińskie: ordo, odniesione do rytów liturgicznych, rodzi się z Pawłowego apostolskiego nakazu (por. 1 Kor 14, 40), aby w zgromadzeniu liturgicznym wszystko było określone poprzez godność i stan hierarchiczny. [187] Przede wszystkim, według głębokiego ducha liturgii, „wdziać szczególną szatę liturgiczną, aby spełnić świętą czynność, wskazuje na opuszczenie zwykłych wymiarów życia codziennego, aby stawić się przed obliczem Boga w celebracji Jego tajemnic”. [188] Odpowiadają temu wymogowi również przepisy odnośnie wszystkich sprzętów liturgicznych. Wszystko to wyraża sens Tajemnicy. Święty Franciszek z Asyżu wymagał od braci, aby kielich, puszki i obrusy dla sprawawania Eucharystii, były szlachetne i traktowane z najwyższym szacunkiem i czcią. [189]

Godność śpiewu i muzyki religijnej

51. Śpiew i muzyka muszą być godnymi Tajemnicy, którą się sprawuje, jak to jest potwierdzone w psalmach, w hymnach i w pieśniach duchowych, zawartych w Piśmie świętym (por. Kol 3, 16). Dlatego też od pierwszych wieków Kościół uważał muzykę za część integralną Liturgii. Przyjmując różne formy muzyczne, Magisterium Kościoła zawsze podkreślało, że „te odmienne formy muszą być zgodne z duchem świętej Liturgii”, [190] aby uniknąć ryzyko kontaminacji kultu tajemncy poprzez nieodpowiednie elementy.

Spotkanie z Tajemnicą poprzez sztukę

52. We wcieleniu Słowa nie tylko dochodzi do spotkania Boga z człowiekiem oczekującym zbawienia, ale czyni się także widzialnym dla ludzi obraz Boga (por. J 14, 9). Również poprzez misterium paschalne Chrystusa człowiek zostaje wciągnięty w ruch ukierunkowany do Boga, ruch wniebowstąpienia, który wiedzie niezbędnie poprzez krzyż, to znaczy: poprzez ludzką rzeczywistość (por. Kol 1, 15-20). Celebracja tych Tajemnic znajduje swoją głęboką analogię z „najbardziej szlachetnymi działalnościami geniuszu ludzkiego”, pomiędzy którymi są wliczone sztuki piękne, a przede wszystkim sztuka religijna. Ona to, tak jak liturgia, podnosi ducha w kierunku kontemplacji poprzez postrzegalne zmysłami doświadczenie i dlatego jest szczególnie wskazana, „aby całkowicie kierować umysły ludzi do Boga”. [191]

Nie mogło przeto brakować w życiu Kościoła wyrażenia wiary poprzez bogate dziedzictwo artystyczne. I dlatego „architektura, rzeźba, malarstwo, muzyka bezpośrednio lub pośrednio znajdowały w Eucharystii motyw wielkiego natchnienia”. [192] Tak więc dla podkreślenia godności przestrzeni świętej poświęconej celebracji Eucharystii zostały wybudowane wspaniałe pomniki architektoniczne; dla czci oddanej ołtarzowi na Zachodzie i ikonostas na Wschodzie stworzono wspaniałe dzieła sztuki, a dla godnej służby liturgicznej powstały bezcenne sprzęty liturgiczne.

Kierunek modlitwy

53. Kosmiczna wizja zbawienia, które przychodzi ‘nawiedzić nas z wysoka’ (Łk 1, 78), inspirowało Tradycję apostolską usystematyzowania budowli chrześcijańskich w kierunku wschodu a pozycję ołtarza tak, aby móc celebrować Eucharystię zwróconym ku Panu, jak to się stosuje na Wschodzie aż po dzień dzisiejszy. „Nie chodzi w tym przypadku, jak to się już często przypomniało, o przewodniczenie celebracji stojąc odwróconym plecami do ludu, lecz chodzi o prowadzenie ludu w pielgrzymowaniu w kierunku Królestwa, wzywanego w modlitwie aż do powrotu Pana”. [193]

W rycie rzymskim odmienne położenie ambony i ołtarza powoduje spontaniczne zróżnicowanie spojrzenia jak również zróżnicowanie koncentracji uwagi na odmiennych częściach akcji liturgicznej, które tam się realizują. Również w kulcie eucharystycznym poza Mszą świętą wierni, od samego momentu wejścia do kościoła, kierują wzrok ku miejscu przechowywania Najświętszego Sakramentu.

Przestrzeń szczególnie święta prezbiterium lub sanktuarium

54. Tradycja Nowego Testamentu, w ciągłości z liturgią żydowską Świątyni, postanowiła oddzielić sanktuarium, miejsce święte Boga (por. Rdz 28, 17; Wj 3, 5), gdzie słudzy sprawują Boże tajemnice, od miejsca, gdzie znajdują się wierni, katechumeni, pokutujący. Jest to przestrzeń święta, która w kościołach wschodnich jak i w rycie łacińskim „musi się odróżniać” [194] od całości świątyni.

Ołtarz, stół Pański

55. Obraz biblijny i patrystyczny nieba, które schodzi na ziemię, ukazuje się w Eucharystii celebrowanej na ołtarzu.

Nie jest niezbędne, aby ołtarz był duży, lecz aby był proporcjonalny do przestrzeni prezbiteralnej. Kapłan tam podchodzi podczas rytu przygotowania darów, a podczas koncelebracji kapłani ustawiają się wokół niego na początku anafory. [195] Szczególne polecenie, aby w każdym kościele był ołtarz stały jest wyrazem czci na jaką zasługuje jako znak Jezusa Chrystusa, skały żywej (1 Pt 2, 4). [196] Z tego samego powodu jest on ozdobiony i przykryty przynajmniej jednym godnym obrusem. [197]

56. Ołtarz jest znakiem Chrystusa, góry Kalwarii i grobu, z którego Chrystus wstaje chwalebny, [198] jest stołem, [199] na którym zostaje przygotowany Baranek Boży, podczas gdy Komunia wiernych jest rozdawana poza sanktuarium. [200] Dlatego ołtarz jest czczony i okadzany wraz z położoną na nim księgą Ewangelii. Oto co mówi Katechizm: „Ołtarz, wokół którego Kościół gromadzi się podczas sprawowania Eucharystii, reprezentuje dwa aspekty tego samego misterium, którymi są ołtarz ofiary i stół Pana. Co więcej, ołtarz chrześcijański jest symbolem samego Chrystusa, obecnego w zgromadzeniu swoich wiernych, równocześnie jako ofiara złożona dla naszego pojednania i jako niebieski pokarm, który nam się udziela. ‘Czym jest bowiem ołtarz Chrystusa, jeśli nie wyobrażeniem Jego Ciała?’ – mówi święty Ambroży, a w innym miejscu: ‘Ołtarz jest symbolem Ciała (Chrystusa), na ołtarzu zaś spoczywa Ciało Chrystusa’”. [201]

Tabernakulum, zasłona Obecności

57. Adoracja nie jest przeciwstawna Komunii ani nie umieszcza się jej obok tejże: Komunia osiąga w człowieku prawdziwą głębokość jeżeli jest poparta adoracją. Nie ma konfliktu pomiędzy znakiem tabernakulum i ołtarzem, na którym sprawowana jest Eucharystia. Obecność eucharystyczna nie jest chronologiczna, ograniczona do Mszy świętej. Jest to misterium, które trwa w czasie aż do ponownego przyjścia Chrystusa w chwale.

Chrześcijanie wschodni, którzy nie znają adoracji eucharystycznej, na ołtarzu zachowują często artofòrio, zapas Darów świętych, przeznaczony dla chorych i nieobecnych, kładąc tam również księgę Ewangelii.

58. Proporcjonalność pomiędzy ołtarzem, tabernakulum i krzesłem jest obowiązkowa ze względu na należną wyższość Chrystusa nad Jego sługę. Centralność tabernakulum i krzyża nie może być narażona na ryzyko poprzez krzesło celebransa, dla którego liturgia poleca, aby „unikać wszelkiego podobieństwa do tronu”. [202] Jeżeli na ołtarzu głównym znajduje się tabernakulum, trzeba uważać, aby krzesło nie było postawione przed nim, ponieważ celebrans musi być i ukazywać się pokorny. Jeżeli ołtarz jest umieszczony w centrum prezbiterium a krzesło znajduje się z tyłu, jest niezbędne szukanie rozwiązań znaczących i funkcjonalnych, aby ułatwić „łączność między kapłanem a wiernymi”. [203]

Jest dobrze przypomnieć sobie na zakończenie, że tak na Zachodzie jak na Wschodzie, „rozłożenie miejsc, obrazów, szat liturgicznych, sprzętu liturgicznego, nie mogą zostać pozostawione wrażliwości poszczególnych osób, lecz muszą odpowiadać wymogom wewnętrznym celebracji a pomiędzy sobą posiadać logiczną spójność”. [204]

Rozdział VI

EUCHARYSTIA: DAR DO ADOROWANIA

Adoracja jest sercem liturgii

59. Święty Cyryl Jerozolimski zachęca: „Po tym jak przystąpiłeś do Ciała Chrystusa, idź również do Kielicha Jego Krwi, nie wyciągając rąk, lecz kłaniając się i mówiąc: Amen, przyjmując postawę adoracji i czci”. [205] Można powiedzieć, iż z Komunii sakramentalnej wypływa adoracja, określenie, kóre odnosi się do gestu głębokiego ukłonu ciała i duszy. Podstawowe gesty adoracji, które między innymi jednoczą katolików i prawosławnych, to ukłon (proskýnesis) i przyklęknięcie (gonyklisía). Jak postawa stojąca oznacza zmartwychwstanie tak prostracja jest znakiem adoracji Tego, który zmartwychwstał i żyje. W Nowym Testamencie, szczególnie w Liturgii Apokalipsy, znajdujemy często termin proskýnesis i właśnie ta Liturgia niebieska jest przedstawiana Kościołowi jako wzór i kryterium Liturgii ziemskiej. Gesty adoracji, których wymaga Liturgia, odpowiadają uznaniu majestatu Pana i przynależności człowieka do Boga.

Przyklęknięcie i postawa stojąca są dwoma sposobami realizacji tej samej adoracji, która ma miejsce podczas modlitwy eucharystycznej oraz Komunii. Ponadto, pobożna adoracja przypomina o obecności misterium oraz o tym, iż Msza święta jest nie tylko ucztą braterską. Trzeba koniecznie umocnić ducha Liturgii chrześcijańskiej jako komunii z Chrystusem, adoracji Boga i ofiary złożonej Mu z wszystkiego: z dziejów, z wszechświata i z nas samych.

Komunia i adoracja są nierozdzielne

60. Przyjąć Komunię znaczy wejść w jedność z Chrystusem i ze świętymi Kościoła ziemskiego i niebieskiego. Z tego powodu Komunia i kontemplacja wzajemnie się przywołują. Nie możemy przyjmować Komunię sakramentalnie, nie czyniąc tego w sposób personalny: „Oto stoję u drzwi i kołaczę: jeśli kto posłyszy mój głos i drzwi otworzy, wejdę do niego i będę z nim wieczerzał a on ze mnąÂ” (Ap 3, 20). Taka jest głęboka prawda także pobożności eucharystycznej.

Dla Kościoła katolickiego postawa adoracji jest zarezerwowana nie tylko podczas celebracji Eucharystii, lecz również podczas kultu poza Mszą świętą, jako „bezcenna wartość” ukierunkowana do „sakramentalnej i duchowej Komunii wiernych”. [206] W Liturgii bizantyjskiej podczas obrządku Komunii śpiewa się: ‘Widzieliśmy Światło’, ponieważ kontemplacja Eucharystii nie jest nadużyciem, podczas gdy nim jest przystąpienie do niej bez odpowiedniego przygotowania (por. 1 Kor 11, 28). W Kościele łacińskim należy zachować i wzmocnić to, co zostało nam przekazane poprzez wiarę drugiego tysiąclecia. [207]

Adoracjia Eucharystii rozpoczyna się podczas Komunii świętej i przedłuża się w pobożności eucharystycznej, adorując Boga Ojca w Duchu i w Prawdzie, w Chrystusie zmartywchwstałym i żyjącym, rzeczywiście obecnym wśród nas.

Sens misterium i sposoby zachowania, które je wyrażają

61. Sacrum jest znakiem Ducha Świętego. Mówi święty Bazyli Wielki: „wszystko to, co ma wymiar sacrum, od Niego pochodzi”. [208] Mimo, iż w czasie desakralizacji myślano, iż granica między sacrum i profanum została zatarta, Bóg nie wycofuje się ze świata, aby zostawić go jego ‘świeckości’. Aż do chwili, kiedy świat nie zostanie przemieniony i kiedy Bóg będzie „wszystkim we wszystkich” (1 Kor 15, 28), będzie istniał także podział między sacrum i profanum.

Element mistyczny Eucharystii znajduje się również w modlitwie przygotowawczej kapłana do Mszy świętej i do Komunii oraz w modlitwach dziękczynnych, jak również poprzez ciszę, [209] w gestach oczyszczających, [210] w okadzaniu, [211] w przyklęknięciach i w pokłonach. [212] To wszystko sprawia, iż uczestnictwo we Mszy jest przede wszystkim głębokie. [213] Uczestniczymy w akcji, która nie jest naszą, chociaż realizuje się w rzeczywistości ludzkiej, ponieważ On, który jest Słowem stał się ciałem; prawdziwa akcja liturgiczna jest działaniem Boga samego. I tutaj tkwi nowość i wyjątkowość liturgii chrześcijańskiej: to Bóg sam powoduje i sprawuje istotę akcji liturgicznej. Bez uświadomienia sobie, iż uczestnictwo w liturgii jest darem, nasze działanie ogranicza się do wykonywania elementów zewnętrznych.

Eucharystia sacramentum pietatis

62. Liturgia jest świętem Chrystusa zmartwychwstałego. Dla chrześcijanina stanowi to o sensie święta i przede wszystkim o znaczeniu niedzieli. Jeśli chodzi o wyrazy pobożności ludu Bożego, szczególnie tych, które dotyczą kultu eucharystycznego poza Mszą świętą, to mają one z Liturgią eucharystyczną źródłowe powiązania, które wymagają uważnego rozpoznania.

W Liturgii dokonuje się w szczególny sposób inkulturacja wiary. Można nawet powiedzieć, że Litugia zrealizowała się po raz pierwszy we wcieleniu, kiedy Słowo przyjęło naturę ludzką i wyraziło się słowem ludzkim; nastąpiło to w określonym czasie, w konkretnym miejscu i w kulturze, w której żył Jezus. Sobór Watykański II ukazał jasno, iż z tego wydarzenia wynika konieczność niesienia Ewangelii, Liturgii i nauki chrześcijańskiej w kierunku kultur lokalnych, tak, aby dotrzeć skutecznie do wszystkich ludzi, zwłaszcza ubogich i prostych sercem.

63. Od Liturgii jest oddzielona pobożność ludowa, łącząca wielkie przestrzenie w jedności wiary oraz obejmująca różne kultury; można ją uważać za spontaniczną manifestację wypływającą właśnie z Liturgii. Z Liturgii wyrosły różne formy adoracji eucharystycznej, dawne i nowe, takie jak błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem, procesja eucharystyczna, godzina święta, nabożeństwo czterdziestogodzinne, wieczysta adoracja, kongresy eucharystyczne. [214]

Liturgia i pobożność ludowa są dwoma wyrazami wiary i życia ludu chrześcijańskiego. Podczas gdy akceptujemy inkulturację chrześcijaństwa w różne kultury, często niechrześcijańskie, trzeba również zwrócić uwagę i chronić kultury i tradycje religijne ludowe powstałe na gruncie chrześcijańskim. Ten sam Duch Święty wzbudza Liturgię i - poprzez wiarę - także pobożność ludową.

64. W kulcie oddanym Eucharystii poza Mszą świętą można znaleźć linie duchowości eucharystycznej, która „służy Komunii, sakramentalnej i duchowej [...] Eucharystia jest nieocenionym skarbem: nie tylko jej sprawowanie, lecz także jej adoracja poza Mszą świętą pozwala zaczerpnąć z samego źródła łaski”. [215] Kontemplacja i adoracja sprzyjają pragnieniu całkowitego zjednoczenia się człowieka ze swoim Panem i Stworzycielem, jak też uświadamiają nam naszą niegodność. Dlatego to Ojciec Święty przypomina również praktykę ‘komunii duchowej’, polecaną przez mistrzów życia wewnętrznego tym, którzy nie mogą przyjąć Komunii świętej sakramentalnej. [216]

Tak więc również poza Mszą świętą Pan Jezus jest żywym pokarmem duchowym. Jest to przedziwna tejmnica Boga-z-nami, który towarzyszy nam podczas naszego pielgrzymowania.

Rozdział VII

EUCHARYSTIA: DAR MISYJNY

Uświęcenie i ubóstwienie człowieka

65. Znaczenie personalne Eucharystii podkreślił święty Cyryl Jerozolimski, który zauważył też, że człowiek poprzez Sakrament Ciała i Krwi Chrystusa staje się „z Nim jednym ciałem (sýssomos) i jedną krwią (sýnaimos)”. [217] Święty Jan Chryzostom zaś słyszy Chrystusa mówiącego doń: „Zszedłem ponownie na ziemię nie tylko, aby się pomieszać z podobnymi do ciebie, ale również po to, aby ciebie objąć; pozwalam być jedzonym przez ciebie i pozwalam podzielić Mnie na malutkie cząstki, aby nasze połączenie i pomieszanie było naprawdę doskonałe. Wierz mi: podczas gdy stworzenia łączą się zachowując dobrze każdy swoją indywidualność, Ja stanowię natomiast prawdziwą jedność z tobą. Zresztą, nawet nie chcę, aby cokolwiek stanowiło przeszkodę pomiędzy nami. Pragnę tylko jednego: z dwóch stanowić jedno”. [218] Dlatego też ciało człowieka wierzącego staje się mieszkaniem Boga – Trójcy: „Ma Chrystusa mieszkającego w sobie i Ojca Jego, i Pocieszyciela”. [219] Wczasie Boskiej Liturgii bizantyjskiej, śpiewa się: „Widzieliśmy światło prawdziwe, otrzymaliśmy Ducha niebieskiego, znaleźliśmy prawdziwą wiarę, adorując Trójcę niepodzielną: Ona przecież nas zbawiła”.

Tak więc Komunia ma zdolność ontologiczną, gdyż jest rzeczywistym zjednoczeniem z życiem Chrystusa, który z kolei przekształca życie człowieka. Przez nią ustala się przynależność egzystencjalna, która doskonali i realizuje usynowienie dokonane na Chrzcie świętym.

66. Dodatkowym aspektem łaski sakramentalnej Eucharystii jest antidotum, które uwalnia [220] i strzeże od grzechu. [221] Eucharystia umacnia życie nadprzyrodzone chrześcijanina i zabezpiecza go przed utratą cnót teologicznych. Jest sakramentem żywych, to znaczy tych, którzy cieszą się jednością z Chrystusem i Kościołem. Grzech śmiertelny powoduje oddzielenie się od Boga i od Kościoła, uniemożliwiając w ten sposób przystępowanie do Eucharystii. Tak więc Eucharystia jest antidotum, skutecznym lekarstwem uzdrawiającym rany grzechu poprzez miłosierdzie Boże, które Sakrament ten wskazuje i uobecnia. „Pan miłujący człowieka od razu zauważył co się stało, określił wielkość tej rany oraz pośpieszył na ratunek, aby rana, rozprzestrzeniając się, nie stała się nieuleczalna [...] Powodowany dobrocią, nawet przez chwilę nie przestał pomagać człowiekowi”. [222]

Tak więc Eucharystia jest darem, który zmusza do odpowiedzi osobistej i ten aspekt personalny Sakramentu musi być ponownie podkreślony w duszpasterstwie.

Eucharystia vinculum caritatis

67. Głównym skutkiem realnym Eucharystii jest „prawda Ciała i Krwi obecnej w niej; ta res stanowi moc duchową jedności i miłości”: mówi o tym w swoim liście papież Innocenty III. [223] Święty Tomasz z Akwinu potwierdza tę prawdę stwierdzając, że efektem bezpośrednim jest prawdziwe Ciało Chrystusa, [224] ofiarowane i żywe, obecne w Sakramencie. Ta obecność substancjalna jest aktualna dla tych, którzy w niej uczestniczą w określonym miejscu i w określonym czasie partykularnym. W nich dokonuje ona tej przemiany, która jest zadatkiem uczty niebieskiej. Sobór Watykański II przypomina, że „w każdej wspólnocie, która uczestniczy przy ołtarzu pod świętym przewodnictwem Biskupa, ofiaruje się znak tej miłości i jedności ciała mistycznego, bez których nie ma zbawienia”. [225]

Jedność z Chrystusem, Głową Ciała mistycznego, którym jest Kościół, jest głównym owocem Eucharystii, które wyraża w ten sposób jego głębokie znaczenie.

Przynależność do Chrystusa i wcielenie do Kościoła jest wyrazem bezpośrednim i szczególnym Chrztu świętego (por. Rz 6, 1-11), które doskonali się w Eucharystii. Można przeto powiedzieć, że wierny może uczestniczyć w Eucharystii gdyż wcześniej został włączony w Ciało Chrystusa poprzez Chrzest. Eucharystia zatem zakłada wspólnotę eklezjalną, nadaną we Chrzcie. [226] W niej wyraża się kapłaństwo wynikające ze Chrztu świętego oraz doskonali się nasza osobista relacja z Chrystusem (por. J 6, 55-57). Nierozdzielna jest ponadto jedność wiernych, którzy świadczą o wzajemnej miłości, jako członkowie tego samego Ciała; jedność ta jest niezbędna, aby świat uwierzył (por. J 10, 9-17; 15, 1-11; 17, 20-23). Chrystus w Eucharystii pobudza nas do miłości wewnątrz i na zewnątrz Kościoła.

Lekarstwo ciała i duszy

68. Eucharystia, szczególnie podczas choroby i śmierci, jest nazywana wiatykiem na życie wieczne. W niej otrzymujemy zadatek przyszłej chwały: wizji Boga takiego, jakim jest. Sobór Trydencki nawiązuje tak do Ojców Kościoła, którzy nazywają Eucharystię lekarstwem nieśmiertelności dla człowieka i zachęcają do karmienia się nią aż do ponownego przyjścia Chrystusa w chwale, kiedy, według Jego obietnicy (por. J 6, 54), osiągniemy ostateczny skutek Eucharystii: zmartywchwstanie ciała. [227]

Eucharystia jest ucztą, która zwycięża śmierć [228] i z nią „staje się dostępna – jeśli tak można się wyrazić – ‘tajemnica’ zmartwychwstania”, [229] czyli wiecznego życia. Życie wieczne nie jest ‘długim trwaniem’ lub zwyczajnym ‘czasem bez końca’; chodzi tu przede wszystkim o inny poziom istnienia. Święty Jan oddziela bíos, rozumiany jako przemijające życie tego świata, od zoé, prawdziwego życia, które przenika nas poprzez spotkanie z Chrystusem. Takie jest znaczenie Jego obietnicy: „Kto słucha słowa mego i wierzy w Tego, który mnie posłał, ma życie wieczne i nie idzie na sąd, lecz ze śmierci przeszedł do życia” (J 5, 24). „Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we Mnie wierzy, choćby i umarł, żyć będzie. Każdy kto żyje i wierzy we Mnie, nie umrze na wieki” (J 11, 25-26). Mocni eschatologicznym znaczeniem Eucharystii oczekujemy ostatecznego zmartwychwstania, kiedy to Bóg będzie wszystkim we wszystkich (por. 1 Kor 15, 28).

69. Chrześcijaństwo nie obiecuje tylko nieśmiertelności duszy, lecz także zmartwychwstania ciała, to znaczy całego człowieka. Łaska przemieniająca Eucharystii przyobleka całą rzeczywistość antropologiczną, rozciąga swój wpływ na aspekty ezystencjalne każdego człowieka, takie jak wolność, sens życia, cierpienie, śmierć. Jeżeliby nie odpowiadała na te podstawowe pytania człowieka, to byłoby bardzo trudno zaufać temu Sakramentowi jako narzędziu zbawienia i przemiany człowieka w Chrystusa.

Znaczenie społeczne Eucharystii

70. Karmiąc się Eucharystią chrześcijanie posilają swoje dusze i stają się ‘dusząÂ’, która podtrzymuje świat, [230] dając w ten sposób życiu chrześcijańskiemu znaczenie, które ma charakter sakramentalny. [231] Z Sakramentu wypływa dar miłości i solidarności, ponieważ sakramentu Ołtarza nie można oddzielić od nowego przykazania wzajemnej miłości.

Eucharystia jest siłą, która nas przemienia [232] i umacnia w cnotach. „W naszej dziejowej wędrówce daje ona impuls i zasiewa żywe ziarno nadziei w nasze codzienne zadania i obowiązki” [233] w rodzinie, w pracy, w zaangażowaniu politycznym. Z tego aspektu społecznego Eucharystii, rodzi się i ożywia mocną nadzieją posłannictwo każdego człowieka w Kościele.

71. Już na podzątku II wieku święty Ignacy z Antiochii określił chrześcijan jako tych, którzy „żyją według wskazań niedzieli”, [234] w wierze w zmartwychwstanie Chrystusa i Jego obecności podczas celebracji Eucharystii. [235] Święty Justyn natomiast, w zakończeniu niedzielnej Eucharystii, podkreśla wymóg etyczny: „Ci, którzy żyją dostatnie i pragną ofiarować, niechaj podzielą się według własnego uznania; dary zebrane niechaj zostaną złożone przed tym, który przewodniczy; on zaś niech pomoże sierotom i wdowom i tym, którzy są opuszczeni z powodu choroby lub też z innego powodu, oraz tym, którzy są w więzieniu, i tym, którzy mieszkają jako cudzoziemcy. Mówiąc krótko: niechaj pomoże wszystkim, którzy są w potrzebie”. [236]

Eucharystia zakłada i doskonali misję ewangelizacji ludów (missio ad gentes). [237] Z Eucharystii wypływa obowiązek każdego chrześcijanina do współpracy w rozszerzaniu Ciała eklezjalnego. [238] Działalność misyjna „poprzez głoszenie słowa, poprzez celebrację sakramentów, których centrum i szczyt stanowi Eucharystia, czyni obecnym tego Chrystusa, który jest autorem zbawienia”. [239] Posłannictwo misyjne pragnie przekazać rzeszom ludzi zbawienie dane w sakramencie Chleba i Wina. To posłannictwo nierzadko zakłada także męczeństwo, ponoszone aż do naszych dni przez pasterzy i wiernych, również podczas celebracji Eucharystii.

Tak więc Komunia święta przynosi wszystkim swoje owoce: wzmacnia naszą jedności z Chrystusem, oddziela nas od grzechu, wzmacnia jedność eklezjalną, angażuje w pomoc biednym, powiększa łaskę i daje zadatek życia wiecznego. [240]

Zakończenie

72. Pan Jezus ustanowił Eucharystię jako sakrament komunii i objawienia Ojca. Do tego projektu przylgnęła jako pierwsza Maryja: „W pewnym sensie Maryja wyraziła swoją wiarę eucharystyczną, jeszcze zanim Eucharystia została ustanowiona, przez sam fakt ofiarowania swojego dziewiczego łona, aby mogło się dokonać Wcielenie Słowa Bożego [...] Istnieje ponadto głęboka analogia pomiędzy fiat wypowiedzianym przez Maryję na słowa archanioła i amen, które wypowiada każdy wierny kiedy otrzymuje Ciało Pańskie. Maryja była wezwana do wiary, że Ten, którego poczęła ‘za sprawą Ducha Świętego’, był ‘Synem Bożym’ (por. Łk 1, 30-35). W ciągłości z wiarą Dziewicy, tajemnica eucharystyczna wymaga od nas wiary na wzór wiary Dziewicy, że ten sam Jezus, Syn Boży i Syn Maryi, uobecnia się w całym swoim Boskoludzkim jestestwie pod postaciami chleba i wina”. [241]

Od pierwszej Paschy, podczas której Jezus dokonał wraz ze swoimi uczniami nowego i ostatecznego wyjścia z niewoli grzechu, nie ma już krwi baranka, lecz chleb i wino rozdzielone wszystkim, Ciało i Krew prawdziwego Baranka. Realizuje się w ten sposób nowe przymierze.

Jak przypomina Katechizm Kościoła Katolickiego, przytaczając tekst świętego Ireneusza: „Eucharystia jest więc streszczeniem i podsumowaniem całej naszej wiary. ‘Nasz sposób myślenia zgadza się z Eucharystią, a Echarystia ze swej strony potwierdza nasz sposób myślenia’”. [242]

73. W Sakramencie rzeczywistej Obecności wiara znajduje siłę i moc, aby rzeczywiście lex orandi była złączona z lex credendi i aby została ‘przetłumaczona’ w lex agendi, w życie i misję Kościoła. Dlatego Eucharystia posiada także personalny dynamizm: jest darem do celebrowania, który wprowadza w coraz głębsze poznanie tajemnicy zbawienia, kieruje ku komunii, prowadzi do adoracji i w końcu angażuje życie poprzez misję i posługę duszpasterską, dając impuls w realizacji przykazania miłości wewnątrz i na zewnątrz Kościoła.

Eucharystia ze swej natury jest nierozdzielnie związana z takimi tematami jak jedność, świętość, apostolskość Kościoła, [243] które są głoszone w Symbolach wiary. W ten sposób życie i misja wspólnot chrześcijańskich w świecie zachowuje to, co jest właściwe Kościołowi, kiedy zachowuje i rozwija całe bogactwo swoich darów. Temat Synodu mówi, że Kościół żyje Eucharystią, w znaczeniu, iż otrzymuje od niej, jako źródła, życie Boże, które jest dane z wysoka, a w swej misji Kościół kieruje się ku Eucharystii jako szczytowi swojej tajemnicy komunii: „Tak więc Eucharystia jawi się jako źródło i jednocześnie jako szczyt całej ewangelizacji, ponieważ jej celem jest zjednoczyć ludzi z Chrystusem, a w Nim z Ojcem i Duchem Świętym”. [244]

Kwestionariusz

1. Eucharystia w życiu Kościoła: Na ile ważne jest w życiu waszych wspólnot i wiernych sprawowanie Eucharystii? Jak liczne jest uczestnictwo we Mszy świętej niedzielnej? we Mszy świętej codziennej? z okazji wielkich świąt roku liturgicznego? Czy podsiada się dane statystyczne, choćby nawet bardzo ogólne, odzwierciedlające tę rzeczywistość?

2. Nauka o Eucharystii oraz formacja: Jakie wysiłki podejmuje się, aby przekazać Waszym wspólnotom i poszczególnym wiernym całą i pełną naukę dotyczącą Eucharystii? Czy kapłani, diakoni, osoby konsekrowane, wierni zaangażowani, wykorzystują odpowiednio Katechizm Kościoła Katolickiego (nr. 1322-1419) oraz Encyklikę Ecclesia de Eucharistia? Jak kształtowana jest wiara w Eucharystię: czy poprzez katechezę wtajemniczenia chrześcijańskiego? kazania? programy formacji stałej kapłanów, diakonów stałych, seminarzystów, osób konsekrowanych, wiernych?

3. Odczucie Misterium eucharystycznego: Jakie pojęcie o Eucharystii mają kapłani i wierni Waszych wspólnot: ofiara? pamiątka misterium paschalnego? wypełnienie przykazania kościelnego? uczta braterska? akt adoracji? coś innego...? Czy w praktyce duszpasterskiej podkreśla się tylko jeden z tych aspektów? Jakie są motywy tego wyboru?

4. Cienie celebracji eucharystycznej: W Encyklice Ecclesia de Eucharistia, nr. 10, Ojciec Święty mówi o ‘cieniach’ celebracji eucharystycznej. Jakie są aspekty negatywne (nadużycia, dwuznaczności), które można zauważyć w kulcie Eucharystii? Jakie elementy i gesty wykonywane podczas celebracji mogą zaciemnić głęboki sens Tajemnicy Eucharystii? Jakie są motywy, które prowadzą do zachowania dezorientującego wiernych?

5. Celebracja liturgiczna i przepisy liturgiczne: Podczas odprawiania Mszy świętej przez niektórych kapłanów można zauważyć pewne zachowania bezpośrednio lub pośrednio sprzeczne z przepisami liturgicznymi ustalonymi przez Kościół katolicki (por. Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego, rozdz. IV; Ogólne wprowadzenie do aplikacji przepisów liturgicznych Kanonów Katolickich Kościołów Wschodnich). Czy takie zachowanie wynika z chęci podkreślenia własnej osobowości czy też chodzi tutaj o źle rozumiany protagonizm? Jakie mogą być powody takiego zachowania? Jakie elementy lub gesty wykonane w czasie sprawowania Mszy świętej czy kultu Najświętszego Sakramentu - z zachowaniem odpowiednich norm i poleceń – powinny mieć szczególną oprawę, aby w ten sposób podkreślić głęboki wymiar tej wielkiej Tajemnicy naszej wiary ukrytej w darze Eucharystii?

6. Sakrament Eucharystii i Pojednania: Nawrócenie jest pierwszym warunkiem pełnego uczestnictwa w Komunii eucharystycznej. Jak wierni rozumieją związek istniejący pomiędzy sakramentem Pojednania i Eucharystią? Sprawowanie Mszy świętej jest także świętem wybawienia od grzechu i śmierci. Jak dba się o powrót grzeszników, przede wszystkim w Dzień Pański, dając możliwość wiernym spowiedzi przed uczestniczeniem w Eucharystii? Czy w życiu wspólnot chrześcijańskich często zdarza się widzieć przystępujących do Komunii świętej bez żadnych ograniczeń, jakby automatycznie, czy też – wprost przeciwnie - zauważa się całkowity brak przystępujących do Ołtarza. Czym jest to uwarunkowane? Co czyni się, aby pomóc wiernym w poznaniu samych siebie i czy spełniają niezbędne warunki do przystąpienia do tak wielkiego Sakramentu?

7. Poczucie sacrum w Eucharystii: Eucharystia jest tajemnicą rzeczywistej obecności Boga między nami będąc jednocześnie tajemnicą niewyrażalną. Jak powinno przejawiać się poczucie sacrum wobec Eucharystii? Jak kapłani i wierni wyrażają to w codziennej celebracji Mszy świętej? podczas wielkich świąt? w poszczególnych okresach roku liturgicznego? Czy zdarzają się przypadki zachowań lub gestów, które przyciemniają sens sacrum?

8. Msza święta i celebracja słowa: Odnośnie celebracji Liturgii słowa połączonej z udzielaniem Eucharystii, prowadzonej często przez ludzi świeckich lub szafarza nadzwyczajnego w parafiach oczekujących na kapłana: Jak dalece rozpowszechnione jest to zjawisko w Waszych parafiach? Czy odpowiedzialni za te celebracje otrzymują należytą formację? Czy wierni znają różnicę pomiędzy tymi celebracjami a Mszą świętą? Czy wystarczająco rozróżniają między szafarzem wyświęconym i tym bez święceń?

9. Eucharystia i inne sakramenty: Jak często i pod jakimi warunkami inne sakrameny są sprawowane podczas Mszy świętej? Z okazji sprawowania sakramentów i sakramentaliów podczas Mszy świętej (ślub, pogrzeb, chrzest, itp.) w obecności osób niepraktykujących, nie-katolików, niewierzących, co czyni się, aby uniknąć powierzchowności i zaniedbania w stosunku do Eucharystii?

10. Rzeczywista obecność Chrystusa w Eucharystii: Czy wierni w naszych parafiach zachowali wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa w sakramencie Eucharystii? Czy wyczuwają w sposób jasny dar rzeczywistej obecności Pana? Czy zdarzają się podczas liturgii Mszy świętej lub podczas kultu Najświętszego Sakramentu sposoby zachowania, które mogą doprowadzić do zmniejszenia uwagi na obecność rzeczywistą Chrystusa? Jeżeli takie sposoby zachowania zdarzają się, jakie są tego przyczyny?

11. Pobożność eucharystyczna: Czy kult Najświętszego Sakramentu zajmuje należyte miejsce w życiu parafii i wspólnoty? Jakie miejsce pozostawiają duszpasterze adoracji Najświętszego Sakramentu? osobistej modlitwie przed tabernakulum? procesji Bożego Ciała? pobożności eucharystycznej podczas misji parafialnych?

12. Msza święta, życie liturgiczne i pobożność ludowa: Czy wierni są w stanie zrozumieć różnice pomiędzy Mszą świętą, Liturgią godzin, celebracją sakramentów, sakramentaliów, Liturgią słowa, procesją i innymi praktykami pobożnościowymi? Jak ukazuje się podstawowa różnica pomiędzy celebracją Eucharystii a innymi celebracjami liturgicznymi i paraliturgicznymi?

13. Godność celebracji Eucharystii: Czy w Waszych kościołach kładzie się uwagę na godność celebracji Eucharystii? Jaki jest wymiar artystyczny i architektoniczny, w którym sprawowana jest Eucharystia, tak świąteczna jak i codzienna? Czy poprzez wystrój widać od razu, iż ma się prawdziwie do czynienia z Ucztą świętą (por. Ecclesia de Eucharistia, 48)? Jak często i z jakich motywów duszpasterskich sprawuje się Eucharystię poza miejscami kultu?

14. Eucharystia i inkulturacja: Do jakiego stopnia należy zostawić miejsce dla inkulturacji w celebracji sakramentu Eucharystii, aby nie zostać oskarżonym o źle rozumianą twórczość, która idzie w ślad za ekstrawagancką i dziwaczną modą? Jakie są praktyczne warunki, które należy spełnić, aby można było mówić o prawdziwej inkulturacji? Czy są odpowiednio przestrzegane normy w Kościele zachodnim, które zostały zaproponowane w Instrukcji De Liturgia Romana et Inculturatione? Jak odczuwany jest problem inkulturacji w Kościołach wschodnich?

15. Wymiar eschatologiczny Eucharystii: Czy podkreśla się wystarczająco wymiar eschatologiczny Eucharystii w katechezie, w formacji stałej, w homiletyce i w celebracji liturgicznej? W jaki sposób wyraża się wymiar eschatologiczny, wypływający z Eucharystii, w życiu duszpasterskim? Jak wyraża się w celebracji Mszy świętej „świętych obcowanie”, które antycypuje rzeczywistość eschatologiczną?

16. Eucharystia, ekumenizm, dialog międzyreligijny i sekty: Wobec teorii o Eucharystii, głoszonych przez braci oddzielonych na Zachodzie i stojąc przed wyzwaniami innych religii i sekt, jak zachowywana i wyrażana jest cała tajemnica Najświętszego Sakramentu? Czy tak, aby wierni nie byli wprowadzeni w zamieszanie i w dwuznaczność, szczególnie z okazji spotkań ekumenicznych i międzyreligijnych?

17. Eucharystia i interkomunia eklezjalna: „Sprawowanie Eucharystii nie może być punktem wyjścia komunii” (Ecclesia de Eucharistia, 35). Jak są zaaplikowane przepisy tak zwanej interkomunii (por. KPK 844)? Wierni znają przepisy, które mówią o tym, że katolik nie może przyjąć Komunii świętej we wspólnotach, w których brak ważnego sakramentu Święceń (Ecclesia de Eucharistia, 46)?

18. Eucharystia i życie moralne: Eucharystia jest decydująca we wzroście życia moralnego. Co myślą wierni odnośnie niezbędności łaski sakramentalnej, aby żyć według Ducha i stać się świętymi? Co myślą wierni na temat relacji istniejącej pomiędzy przyjęciem Najświętszego Sakramentu a innymi aspektami życia chrześcijańskiego: uświęcenie osobiste, zaangażowanie moralne, miłość braterska, budowa społeczeństwa ziemskiego, itd.?

19. Eucharystia i misja: Eucharystia jest także darem dla misji. Czy wierni są świadomi, że sakrament Eucharystii kieruje ich do realizacji misji, którą mają do spełnienia w świecie według własnego stanu życia?

20. Inne pytania odnośnie Eucharystii: Jakie inne aspekty sakramentu Eucharystii, nie poruszone w poprzednich pytaniach, można by jeszcze rozważyć, mając na uwadze przygotowanie Instrumentum laboris do dyskusji synodalnej?