SAMPANA FAHAROA

Ny fiekem-pinoana kristianina

Ny Sembolin’ny finoana

186. Hatrany am-piandohana ny Fiangonana apôstôlika no efa nanambara sy nampita ny finoany tamin’ny rijan-teny fohy sy mametra-pitsipika ho an’ny rehetra[1]. Fa vetivety ihany dia efa tian’ny Fiangonana ny nanangona ny votoatim-pinoany tamin’ny famintinana voarindra sy voatohitohy, natokana indrindra ho an’ny mpangataka batemy :

Tsy araka ny hevitr’olombelona no nanaovana io famintinam-pinoana io, fa nangonina tamin’izay mavesa-danja indrindra avy amin’ny Soratra Masina manontolo, mba hanomezana feno ny fampianaram-pinoana tokana. Ary toy ny voatsinapy izay misy rantsankazo maro be ao amin'ny voany kely faran’ izay bitika ao io famintinam-pinoana io, izay mirakitra amin’ny teny vitsivitsy ny fahalalana manontolo ny tena fitiavam-bavaka marina raketin’ny Testamenta Taloha sy ny Testamenta Vaovao[2].

187. Izao avy no iantsoana io famintinam-pinoana io : “fiekem-pinoana”, noho izy famintinana ny finoana ambaran’ny kristianina ampahibemaso ; “Izaho mino”, noho ny fomba mahazatra noraisina tamin’ny teny fanombohana azy hoe : “Izaho mino”; ary : “Sembolin’ny finoana”.

188. Ny teny grika symbolon dia midika hoe antsasa-javatra iray novakìna (ohatra : fitomboka iray), izay aseho ho mari-pifamantarana. Atambatra ireo sila-javatra ireo mba hanamarinana ny maha-izy manokana  an’ilay mitondra izany. Noho izany, ny sembolin’ny finoana no mari-pifamantarana amam-piombonan’ny samy mpino. Manaraka izany, ny symbolon dia enti-milaza fanangonana, fanatambarana na filazana ambangovangony. Noho izany, ny Sembolin’ny finoana no amboaran’ny votoatim-pahamarinan’ny finoana. Izany no mahatonga azy ho fanovozana voalohany sady fototry ny katesezy. 

190. Araka izany, mizara telo ny Semboly : Voalohany, ny “momba ny Olona voalohany-Andriamanitra sy ny tsanganasam-pahariany mahatalanjona ; avy eo, ny momba ny Olona faharoa-Andriamanitra  sy ny misterim-panavotany ny olombelona ; farany, ny momba ny Olona fahatelo-Andriamanitra, loharano sy foto-piandohan’ny fanamasinana antsika”[3]. Ireo izany no “toko telon’ny fitomboka anamarihana antsika (amin’ny Batemy)”[4].

191. “Miavaka ireo fizarana telo ireo na dia mifamatotra amin’izy samy izy aza ny semboly. Araka ny fampitahana nampiasain’ny Aban’ny Fiangonana matetika, dia antsointsika hoe andalana izy ireo. Satria, toy ny amin’ny rantsambatantsika ihany, misy ny tonon-taolana sasany izay mampiavaka azy sy mampisaraka azy, dia toy izany, amin’io fiekem-pinoana io, rariny sy hitsiny ny nanomezana anarana hoe andalana amin’ny marina izay tsy maintsy inoantsika manokana sy amin’ny fomba miavaka”[5]. Araka ny lovantsofina tranainy efa nohamarinin’i Md Ambroise, dia fomba fanao mahazatra koa ny manisa ho andalana roa ambin’ny folo ny Izaho mino, ho fanehoana an’ohatra ny fitambaram-pinoana apôstôlika amin’ny isan’ny apôstôly[6].

192. Maro ny fiekem-pinoana na sembolin’ny finoana teny am-pamakivakiana ny taonjato nifandimby teny, ho fanomezam-baliny ny filana tamin’ny fotoan-tsamihafa : ny sembolin’ny Fiangonana apôstôlika sy tranainy samihafa[7], ny Semboly “Quicumque”, antsoina hoe Sembolin’i Md Athanase[8], ny fiekem-pinoana avy amin’ny Kônsily sasantsasany (Tolède[9]; Latran[10]; Lyon[11]; Trente[12]) na avy amin’ny Papa sasantsasany, tahaka izany ny “Fides Damasi”[13] na ny “Fiekem-pinoan’ny Vahoakan’Andriamanitra”  [SPF] nataon’i Paoly VI (1968)[14].

193.Tsy misy na dia iray aza semboly, teo amin’ny dingam-piainana samihafa ny Fiangonana, azo heverina hoe lany andro sy tsy ilaina. Manampy antsika hahatratra sy handalina amin’izao fotoana izao ny finoana hatramin’izay ao amin’ny famintinana samihafa efa natao izy ireny.

Amin’ireny sembolin’ny finoana rehetra ireny, anankiroa no mitana toerana manokana eo amin’ny fiainan’ny Fiangonana :

194. Ny Sembolin’ny apôstôly, izay izany no iantsoana azy satria azo heverina ara-drariny ho famintinana azo antoka ny finoan’ny apôstôly. Izy no semboly tranainy fanao amin’ny Batemy tao amin’ny Fiangonan’i Rôma. Avy amin’ izao ny fahefana lehibe ananany : “Izy no semboly tazonin’ny Fiangonana rômanina, dia izay nanapahan’i Piera, ilay voalohany amin’ny apôstôly, sy izay namoahany didim-pitsaràna iombonana”[15].

196. Ny famelabelarantsika ny finoana, dia hanaraka ny Sembolin’ny apôstôly, izay azo lazaina fa “katesizy rômanina tranainy indrindra”. Ny fanazavana anefa dia hofenoina amin’ny raki-kevitra tsy tontan’ny ela, tovozina avy ao amin’ny Sembolin’i Nicée-Constatinople, izay matetika mazavazava kokoa sy vita an-tsipiriany kokoa. 

Io Semboly io no fitomboka ara-panahy, izy no fandinindiniky ny fontsika sy fiarovana eo lalandava, izy marina tokoa no raki-tsarobidin’ny fanahintsika [16].

TOKO VOALOHANY

Izaho mino an’Andriamanitra  Ray

198. Ny fiekem-pinoantsika dia manomboka amin’Andriamanitra, satria Andriamanitra  no “ilay Voalohany sy ilay Farany” (Iz 44,6), ilay Fiandohana sy ilay Fiafaran’ny zavatra rehetra. Manomboka amin’Andriamanitra  Ray, ny Izaho mino, satria ny Ray no Olona Voalohany-Andriamanitra ao amin’ ny Trinite Masina Indrindra ; manomboka amin’ny fahariana ny lanitra sy ny tany ny Sembolintsika, satria ny fahariana no fiandohana sy fototry ny tsanganasa rehetra an’Andriamanitra.

ANDALANA 1

“Izaho mino an’Andriamanitra,  Ray Mahefa ny
zavatra rehetra, Mpahary ny lanitra sy ny tany”

Paragrafy 1. Izaho mino an’Andriamanitra

199. “Izaho mino an’Andriamanitra” : io teny fanamafisana voalohany  amin’ny fiekem-pinoana io no lehibe indrindra koa. Ny Semboly manontolo dia miteny momba an’Andriamanitra, ary raha miteny momba ny olombelona sy izao tontolo izao koa izy, dia nataony mifandray amin’Andriamanitra  izany. Ny andalana rehetra amin’ny Izaho mino dia miankina avokoa amin’ilay voalohany, sahala amin’ny didy rehetra izay manazava ny didy voalohany. Ireo andalana hafa, dia mampahalala tsaratsara kokoa antsika an’Andriamanitra  araka ny nanambaràny ny Tenany miandalana tamin’ny olombelona. “Ny ataon’ny mpino aloha izany dia ny manambara ampahibemaso ny finoany an’Andriamanitra”[17].

I. “Izaho mino an’Andriamanitra  tokana”

201. Tamin’i Israely, ilay voafidiny, dia nanambara ny Tenany Andriamanitra fa Tokana Izy  : “Mihainoa, ry Israely ! Ny Tompo Andriamanitsika no Tompo Tokana. Ho tia ny Tompo Andriamanitrao ianao, amin’ny fonao manontolo, amin’ny tenanao manontolo, amin’ny herinao manontolo” (Det 6,4-5). Tamin’ny alalan’ny mpaminany  no niantsoan’Andriamanitra an’i Israely sy ny firenena rehetra hitodika any Aminy, ilay Tokana : “Mitodiha aty Amiko ianareo, dia ho voavonjy, ianareo rehetra mponin’ny tany, fa Izaho no Andriamanitra, ary tsy misy hafa (…). Eny, ny lohalika rehetra hilefitra eo anoloako, ny lela rehetra hianiana Amiko hoe : ao amin’Andriamanitra  irery no misy ny fahamarinana sy ny hery” (Iz 45,22-24)[19]. 

Mino mafy isika ary manamafy amim-pahatsorana, fa tsy misy afa-tsy tokana Andriamanitra  marina, tsy misy fetra sy tsy miova, tsy takatry ny saina, Mahefa ny zavatra rehetra sy tsy hay ambara, Ray sy Zanaka sy Fanahy Masina : Olona Telo, fa Foto-pisiana iray, Fisia-maha-izy iray na Fomba aman-Toetra iray tsotra tanteraka [22].

II. Manambara ny anarany Andriamanitra  

204. Nanambara ny Tenany miandalana sy tamin’ny anarana samihafa tamin’ny vahoakany Andriamanitra, kanefa ny fanambaràn’Andriamanitra ny anarany  tamin’i Môizy fony Izy niseho taminy teo amin’ny kirihitra nirehitra, fiandohan’ny Eksaody sy ny fanekem-pihavanana teo Sinaia, no nampiharihary ny fanambaràna fototra ho an’ny Fanekem-pihavanana Taloha sy Vaovao.

Ilay Andriamanitra velona

“Izaho no Ilay Misy”

Hoy i Môizy tamin’Andriamanitra : “Izao àry, ho any amin’ny zanak’i Israely aho, ka hilaza amin’izy ireo hoe : "Irahin’ilay Andriamanitry ny razanareo aho ho aty aminareo." Raha manontany ahy izy ireo hoe : "Iza no Anarany ?", dia inona no havaliko azy ireo ?” Hoy Andriamanitra tamin’i Môizy : “Izaho no Ilay misy.” Ary hoy Izy : “Izao no havalinao ny zanak’i Israely : "Ilay Misy" no naniraka ahy ho aty aminareo. (...) Fa izany no anarako mandrakizay, araka izany no iantsoana ahy hatramin’ny taranaka fara aman-dimby” (Eks 3,13-15).

207.Tamin’ny nanambaràn’Andriamanitra ny Anarany no nanambaràny niaraka tamin’izay koa ny tsy fivadihany lalandava sy mandrakizay, sady marim-pototra ho an’ny lasa (“Izaho no Andriamanitry ny rainao”, Eks 3,6) no marim-pototra ho an’ny hoavy (“Homba anao Aho”, Eks 3,12). Ilay Andriamanitra manambara ny Anarany ho “Ilay Misy” dia manambara ny Tenany ho ilay Andriamanitra eo lalandava, manatrika akaiky ny vahoakany, mba hamonjy azy. 

209. Tsy manonona  ny Anaran’Andriamanitra mihitsy ny vahoaka Israely, ho fanajany ny fahamasinan’Andriamanitra. Ny anarana nambara, amin’ny famakiana ny Soratra Masina, dia nosoloina ny anaram-piantsoana an’Andriamanitra hoe “Tompo” (Adonaï amin’ny teny hebrio, Kyrios amin’ny teny grika). Amin’izany fiantsoana izany no hankalazana ny maha-Andriamanitra an’i Jesoa : “I Jesoa no Tompo”.

“Malemy fanahy sy mamindra fo, Andriamanitra” 

211. Ny Anaran’Andriamanitra hoe : “Izaho Ilay Misy” na “Izy Ilay Misy” dia manambara ny tsy fivadihan’Andriamanitra izay “mitahiry ny fahasoavany hatramin’ny taranaka faharivo” (Eks 34,7), na eo aza ny fivadihan’ny olombelona noho ny fahotana sy ny sazy izay sahaza izany. Nanambara Andriamanitra fa “manankarena famindram-po” (Efez 2,4), ary tonga hatramin’ny nanomezany ny Zanany izany. Rahefa hanolotra ny ainy mba hanafaka antsika amin’ny fahotana i Jesoa, dia hanambara fa mitondra ny Anaran’Andriamanitra koa ny Tenany : “Rahefa voasandratrareo ny Zanak’ olona, vao ho fantatrareo fa “Izaho no Izy” (Jo 8,28).

Andriamanitra irery no MISY

213. Ny fanambaràna ny Anarana tsy hay ambara hoe “Izaho no Ilay Misy” àry no mirakitra ny fahamarinana fa Andriamanitra irery ihany no MISY. Tamin’izany lafin-kevitra izany, ny dika tenin’ny Fitopololahy sy ny Lovam-pampianaran’ny Fiangonana nanaraka izany taty aoriana, no efa nahatakatra an-tsaina ny hevitry ny Anaran’Andriamanitra : Andriamanitra no hafenoan’ ny Misy sy ny fahalavorariana rehetra, tsy misy fiandohana sy tsy misy fiafarana. Avy Aminy anefa no nandraisan’ny zavaboary rehetra ny fisian’izy ireo sy ny fananan’izy ireo, Izy irery no isian’ny tenany ihany ary Izy avy amin’ny Tenany ihany no isiany manontolo.

III. Andriamanitra, “Ilay Misy”, dia Fahamarinana sy Fitiavana 

Fahamarinana  Andriamanitra   

216. Ny fahamarinan’Andriamanitra  no fahendreny izay mibaiko ny filaminana manontolo eo amin’ny zavaboary sy eo amin’ny fitondrana an’izao tontolo izao[31]. Andriamanitra  izay hany nahary ny lanitra sy ny tany[32], no hany afaka manome ny fahalalana marina ny zavatra rehetra noarìna, amin’ny fifandraisany Aminy[33]. 

Fitiavana Andriamanitra 

219. Ny fitiavan’Andriamanitra  an’i Israely dia oharina amin’ny fitiavan-dray ny zanany[38]. Mahery kokoa noho ny fitiavan-dreny ny zanany io fitiavana io[39]. Tia ny Vahoakany Andriamanitra, mihoatra noho ny itiavan’ny lehilahy ny malalany[40] ; handresy na dia hatramin’ny fivadihana faran’izay ratsy indrindra aza io fitiavana io[41] ; ho tonga hatrany amin’ny fanomezana sarobidy indrindra izany : “Tia an’izao tontolo izao Andriamanitra, ka nomeny ny Zanany tokana” (Jo 3,16).

220. “Mandrakizay” ny fitiavan’Andriamanitra (Iz 54,8) : “Satria mety hihataka ny tendrombohitra ary mety hihozongozona ny havoana, fa ny fitiavako Anao tsy mba hiala” (Iz 54,10). “Fitiavana mandrakizay no itiavako Anao ; izany no antony nampaharetako ny famindram-po Aminao” (Jer 31,3). 

IV. Ny vokatry ny finoana an’Andriamanitra Tokana

222. Ny mino an’Andriamanitra  Tokana sy ny tia Azy amin’ny maha-Izy Azy manontolo, dia mitera-bokatra tsy hita noanoa ho an’ny fiainantsika manontolo : 

224. Dia ny miaina amin’ny fahaiza-misaotra sy mankasitraka : Amin’ny maha- Tokana an’Andriamanitra, dia avy Aminy avokoa izay rehetra maha-isika antsika sy izay rehetra ananantsika : “Inona no anananao ka tsy noraisinao ?” (1 Kôr 4,7). “Inona no havaliko ny Tompo noho ny soa rehetra nataony tamiko ?” (Sal 116,12).

226. Dia ny mampiasa tsara ny zavaboary : ny finoana an’Andriamanitra Tokana no mitondra antsika hampiasa ny zava-drehetra ankoatra Azy, raha toa izany mampanatona antsika Azy, sy mitaona antsika tsy hiraiki-po amin’ izany, raha toa izany mampanalavitra antsika Azy[44] :

Ry Tompoko sy Andriamanitro, esory amiko izay rehetra mampanalavitra ahy Aminao. Ry Tompoko sy Andriamanitro, omeo ahy izay rehetra mampanatona ahy Aminao. Ry Tompoko sy Andriamanitro, vahao amin’ny fatotra mamatotra ny tenako aho, mba hanolorako ny tenako manontolo Aminao[45].

Aoka tsy hisy na inona na inona hampiahiahy sy hampitebiteby anao.
Aoka tsy hisy na inona na inona hampatahotra sy hampivadi-po anao.
Mihelina avokoa izao rehetra izao, fa  tsy miova Andriamanitra
Ahazoana ny zavatra rehetra ny faharetana.
Izay manana an’Andriamanitra tsy ory na inona na inona.
Andriamanitra  irery ihany dia ampy[46].

FAMINTINANA

228. “Mihainoa, ry Israely, ny Tompo Andriamanitrao no Tompo Tokana ...” (Det 6,4 ; Mk 12,29). “Tsy maintsy ho tokana Ilay Misy, izany hoe tsy manan-tsahala.(…) Raha tsy tokana Andriamanitra dia tsy Andriamanitra Izy”[47].

229. Ny finoana an’Andriamanitra no mitarika antsika hitodika any Aminy irery, ho any amin’Ilay voaloham-piandohantsika sy fara-fiafaràntsika, ary tsy misy tiana kokoa noho Izy na asolo Azy.

230. Andriamanitra, tamin’ny nanambaràny ny Tenany, dia mijanona ho mistery tsy hay ambara : “Raha takatry ny sainao Andriamanitra, dia tsy Andriamanitra Izy”[48].

231.Ny Andriamanitry ny finoantsika dia manambara ny Tenany ho Ilay izay misy eo ; nampahafantariny fa Izy no “Ilay manankarena famindram-po sy fahamarinana” (Eks 34,6). Ny Tenany rahateo Fahamarinana sy Fitiavana.

Paragrafy 2. Ny Ray

I. “Amin’ny anaran’ny Ray sy ny Zanaka sy ny Fanahy Masina” 

233. Natao batemy amin’ny “anaran’ ” ny Ray sy ny Zanaka sy ny Fanahy Masina ny kristianina, fa tsy amin’ny “anaran’ ” izy ireo[50] satria tsy misy afa-tsy Andriamanitra tokana, ny Ray Mahefa ny zavatra rehetra sy ny Zanany tokana ary ny Fanahy Masina, dia ny Trinite Masina Indrindra izany.

235. Amin’ity paragrafy ity, hovelabelarina amin’ny teny fohy ny hoe : fomba ahoana no nanambaràna ny misterin’ny Trinite Sambatra (I) ? Fomba ahoana no nandrafetan’ny Fiangonana ny rijan-tenin’ny fitambaram-pampianaram-pinoana momba io mistery io (II) ? Ary farany, fomba ahoana no nanatanterahan’Andriamanitra Ray tamin’ny fanirahany ny Zanaka sy ny Fanahy Masina, ny “fandaharany feno fitiavana” momba ny fahariana, ny fanavotana ary ny fanamasinana (III) ? 

237.Ny Trinite dia misterin’ny finoana amin’ny dikany ara-bakiteny, iray amin’ ireo “mistery miafina ao amin’Andriamanitra, izay tsy mety ho fantatra raha tsy nambara avy any ambony”[53]. Marina fa namela mariky ny fisiana maha-Trinite Azy Andriamanitra tamin’ny tsanganasam-pahariany sy tamin’ny Fanambaràny nandritra ny Testamenta Taloha. Kanefa ny halalin’ny Fisian’ny Tenany maha-Trinite Masina Azy dia anisan’ny mistery tsy takatra amin’ny fahalalan’ny saina fotsiny izao, ary na dia tamin’ny finoan’i Israely talohan’ny Fahatongavan’ny Zanak’Andriamanitra ho nofo sy ny fanirahana ny Fanahy Masina aza.

II. Ny fanambaràna an’Andriamanitra  ho Trinite

Ny Ray nambaran’ny Zanaka

239. Amin’ny fanononanaan’Andriamanitra amin’ny anarana hoe “Ray”, dia ireto toetra roa ireto indrindra no ambaran’ny fiteny ara-pinoana : sady voaloham-piandohan’ny zava-drehetra sy tompom-pahefana ambony tsy taka-polopolorina Andriamanitra, no hatsaram-panahy sy fiahiana ombam-pitiavana amin’ny zanany rehetra. Izany fanehoam-pitiavana maha-Raiamandreny an’Andriamanitra  izany dia mety haseho an-tsary koa amin’ny alalan’ny endrika an’ohatra ny reny[57] izay manondro bebe kokoa ny maha-ao anaty tanteraka an’Andriamanitra sy ny fifandraisana lalina misy eo Aminy sy ny zavaboariny. Ny fiteny ara-pinoana no manovo araka izany ao amin’ny fahalalana azo tamim-pahazarana maha-olombelona ny ray aman-dreny izay azo lazaina ho solontena voalohan’Andriamanitra ho an’ny olombelona. Kanefa izany fahalalana azo tamim-pahazarana izany, dia milaza koa fa amin’ny maha-olombelona ny ray aman-dreny dia mety diso ary mety hanimba ny endrika maha-ray sy maha-reny azy izy ireo. Koa noho izany, mety ny mampahatsiahy fa Andriamanitra dia mihoatra ambony dia ambony noho ny fanavahan’ny olombelona ny amin’ny maha-lahy sy maha-vavy. Sady tsy lehilahy no tsy vehivavy Izy, fa Andriamanitra. Mihoatra ambony dia ambony koa noho ny maha-ray sy ny maha-reny[58] ny olombelona Izy, sady mijanona ho fiandohana sy ho fetra amin’izany[59] : tsy misy olona afaka hilaza hoe ray tahaka ny maha-Ray an’ Andriamanitra.

241. Izany no antony ieken’ny apôstôly an’i Jesoa ho “ilay Teny izay tao amin’ Andriamanitra hatramin’ny voalohany ary Andriamanitra mihitsy” (Jo 1,1), ho “endrik’ilay Andriamanitra tsy hita maso” (Kôl 1,15), ho “ilay famirapiratan’ny voninahiny sy sarin’ny fisia-maha-izy ny Tenany” (Heb 1,3).

Ny Ray sy ny Zanaka nambaran’ny Fanahy Masina

244.Ny fiandohan’ny Fanahy Masina hatramin’ny mandrakizay, dia voaseho amin’ny fanirahana Azy teto an-tany. Ny Fanahy Masina izay nirahin’ny Ray tamin’ny anaran’ny Zanaka tao amin’ny apôstôly sy ny Fiangonana, dia nirahin’ny Tenan’Izy Zanaka koa, nony tafaverina teo amin’ny Ray Izy[66]. Ny fanirahana ny Tenan’Izy Fanahy Masina taorian’ny fanomezam-boninahitra an’i Jesoa[67], dia manambara feno ny misterin’ny Trinite Masina. 

246. Miaiky ny lovam-pampianarana latinina momba ny Izaho mino, fa “avy amin’ny Ray sy avy amin’ny Zanaka (filioque)” ny Fanahy Masina. Nabaribarin’ny Kônsily tao Florence, tamin’ny taona 1438, fa : “Ny Fanahy Masina dia manana ny foto-pisiany sy ny fisian-tenany, izay sady avy amin’ny Ray no avy amin’ny Zanaka, ary Izy dia avy amin’ny Ray sy avy amin’ny Zanaka mandrakizay, avy amin’ny Foto-piandohana iray ihany sy avy amin’ny foto-pisiam-panahy iray ihany ... Ary satria izay rehetra an’ny Ray, dia ny Tenan’Izy Ray rahateo ihany no nanome izany tamin’ny Zanany Lahitokana, tamin’ny niterahany Azy, afa-tsy ny fisian-tenany maha-Ray Azy, ary na io fiandohan’ny Fanahy Masina avy amin’ny Zanaka io aza, dia ananan’ny Zanaka mandrakizay avy amin’ny Rainy izay niteraka Azy hatramin’ny mandrakizay”[72].

247. Ny fanamafisana marina ny hoe : “avy amin’ny Zanaka ny Fanahy Masina” (filioque), dia tsy hita ao amin’ny semboly nambara tamin’ny taona 381 tao Constantinople. Kanefa raha zohina ny lovam-pampianarana tranainy amin’ny teny latinina sy avy any Alexandrie, ilay semboly tamin’ny taona 381, dia efa nambaran’i Md Léon Papa ho foto-pinoana sahady tamin’ny taona 447[73], talohan’ny nahalalan’i Rôma sy nandraisany izany tamin’ny taona 451 tao amin’ny Kônsilin’i Chalcédoine. Ny fampiasana an’io rijan-teny io tao amin’ny Izaho mino dia voaray tsikelikely tao amin’ny litorzia latinina (teo anelanelan’ny taonjato faha-8 sy faha-11). Ny fampidirana ny teny hoe filioque ao amin’ny Sembolin’i Nicée-Constantinople tamin’ny litorzia latinina anefa, dia nampisy fifanolanana mandraka ankehitriny tamin’ny Fiangonana Ôrtôdôksa.

248. Ny lovam-pampianarana tatsinanana dia maneho avy hatrany ny toetra manokana maha-voaloham-piandohana ny Ray raha oharina amin’ny Fanahy. Ny lovam-pampianarana tatsinanana, amin’ny fiekena hoe : “avy amin’ny Ray” (Jo 15,26) ny Fanahy Masina, dia manamafy fa ny Fanahy Masina dia avy amin’ny Ray amin’ny alalan’ny Zanaka[74]. Ny lovam-pampianarana tandrefana dia maneho avy hatrany ny fiombonan’ny maha-iray fombam-pisia-maha-izy eo amin’ny Ray sy ny Zanaka, amin’ny filazana fa ny Fanahy Masina dia avy amin’ny Ray sy ny Zanaka (filioque). Lazainy amin’ny “fomba ara-dalàna sy ara-pahamarinana”[75] izany, satria ny filaharana mandrakizain’ireo Olona-Andriamanitra  amin’ny fiombonan’ny maha-iray fombam-pisia-maha-izin’izy ireo dia mifono hevitra hoe  ny Ray no voaloham-piandohan’ny Fanahy amin’ny maha-“foto-piandohana tsy misy fiandohana”[76] Azy, nefa koa amin’ny maha-Rain’ny Zanaka Lahitokana ny Ray, dia miaraka Amin’Izy Ray “ilay fototra tokana izay iavian’ny Fanahy Masina”[77] ny Zanaka. Izany fifamenoana araka ny marina sy ny hitsiny izany, raha tsy nororitina, dia tsy nanimba ny fitovian’ny finoana amin’ny fisian’io mistery iaraha-mankato ihany io”.

III. Ny Trinite Masina, araka ny fitambaram-pampianaram-pinoana

Ny fiforonan’ny teny finoana momba ny Trinite Masina 

250. Nandritra ny taonjato voalohandohany, notadiavin’ny Fiangonana izay fomba filaza amin’ny rijan-teny mazavazava kokoa ny finoany mikasika ny Trinite, mba handalinana ny fahaizany manokana momba ny finoana sady mba hiarovana izany amin’ny hadisoan-kevitra izay mampivaona izany. Izany no tsanganasan’ny Kônsily fahiny, nampian’ny asa ara-teôlôjian’ny Aban’ny Fiangonana ary notohanan’ny fahalalam-pinoana teo amin’ny vahoaka kristianina. 

252. Ampiasain’ny Fiangonana ny teny hoe : “fisia-maha-izy” (antsoina indraindray koa hoe : “foto-pisiana”, na “fomba aman-toetra”), mba hilazana ny fisian-tenan’Andriamanitra amin’ny maha-tokana Azy ; ny teny hoe : “olona” na “fisia-maha-olona”, mba hilazana ny Ray, ny Zanaka sy ny Fanahy Masina amin’ny tena mampiavaka azy ireo ; ny teny hoe : “fifandraisana”, mba hilazana fa ny fiavahan’Izy ireo dia miorina indrindra amin’izay fifandraisan’ny andaniny sy ny ankilany izay.

Ny teny finoana momba ny Trinite Masina 

254. Tena miavaka tokoa amin’Izy ireo samy Izy ireo, ny tsirairay amin’ireo Olona-Andriamanitra. “Tokana Andriamanitra nefa tsy manirery[83].” “Ray”, “Zanaka”, “Fanahy Masina” : tsy anarana ilazana fotsiny ny fombafomban’ ny fisian-tenan’Andriamanitra izany, satria tena misy fiavahana mihitsy eo amin’Izy ireo samy Izy ireo : “Ilay izay Zanaka tsy Ray, ilay izay Ray tsy Zanaka, na ny Fanahy Masina tsy ilay izay Ray na Zanaka”[84]. Miavaka amin’ Izy samy Izy Izy ireo eo amin’ny fifandraisam-pototr’izy ireo : “Ny Ray no niteraka, ny Zanaka no nateraka, ny Fanahy Masina no avy amin’ny Ray sy ny Zanaka”[85]. Misy Olona Telo ny maha-Tokana an’Andriamanitra.

256. I Md Grégoire de Nazianze, izay antsoina koa hoe “ilay Teôlôjianina”, dia nanankina izao famintinana momba ny finoana ny Trinite Masina izao tamin’ireo katekomena tao Constantinople :

Alohan’ny zavatra rehetra, tahirizo tsara ho ahy io raki-tsoa napetraka io, fa ho an’izany no ahavelomako sy iadiako, miaraka amin’izany no tiako hahafatesana, izay mahatonga ahy hiaritra ny fahoriana rehetra sy hanao tsinontsinona ny fahafinaretana rehetra : ny tiako holazaina, dia ny fiekem-pinoana amin’ny Ray sy ny Zanaka sy ny Fanahy Masina. Ankiniko aminareo izany anio. Amin’ny alalan’izany no hanitrihako anareo ao anaty rano rahefa avy eo, sy hampiakarako anareo avy ao. Omeko anareo ho namana sy ho mpiaro ny androm-piainanareo manontolo izany fiekem-pinoana izany. Omeko anareo ilay Andriamanitra  tokana sady Mahery, dia ilay Tokana misy ao amin’ireo Telo, ary ao anatin’ireo Telo amin’ny fomba miavaka. Andriamanitra  tsy misy faha-samy hafa eo amin'ny fisia-maha-izy na fomba aman-toetra, tsy misy ambaratonga ambonimbony kokoa izay manandratra na ambaratonga ambanimbany kokoa izay manetry. (…) Telo tsy manam-petra ilay miray fomba aman-toetra tsy manam-petra. Andriamanitra  manontolo ny tsirairay dinihina ao amin’ny Tenany ihany (…), Andriamanitra Izy telo dinihina miaraka (…). Tsy mbola nanomboka nieritreritra ny maha-Tokana Azy aho, dia efa maninteraka ahy ao anatin’ny famirapiratany ny Trinite. Tsy mbola nanomboka nisaintsaina ny Trinite aho, dia efa nanenika ahy ny maha-tokana azy [89]…

IV. Ny tsanganasan’Andriamanitra  sy ny fanirahana sahanin’ ny Trinite Masina 

258. Tsanganasa iombonan’ireo Olona telo-Andriamanitra ny fitantanam-pamonjen’Andriamanitra manontolo. Satria tahaka ny tsy ananan’ny Trinite afa-tsy fomba aman-toetra tokana sy mitovy no tsy ananany afa-tsy asa tokana sy mitovy koa[92]. “Tsy fototra telo fiandohan’ny zavaboary tsy akory ny Ray, ny Zanaka sy ny Fanahy Masina, fa foto-piandohana tokana ihany”[93]. Kanefa ny tsirairay amin’ireo Olona-Andriamanitra dia manao ny tsanganasa iombonana araka ny toetra manokana an’ny tsirairay avy. Araka izany no anaovan’ny Fiangonana fiekem-pinoana, manaraka ny Testamenta Vaovao[94] hoe : “Andriamanitra iray sady Ray, izay avy Aminy no isian’ny zavatra rehetra, Jesoa-Kristy Tompo iray, izay Aminy no isian’ny zavatra rehetra, Fanahy Masina iray, izay ao Aminy no isian’ny zavatra rehetra”[95]. Ny asan’ Andriamanitra momba ny Fahatongavan’ny Zanaka ho Nofo sy ny fanomezana ny Fanahy Masina indrindra no maneho ny toetra manokana an’ny tsirairay amin’ireo Olona-Andriamanitra.

260. Ny tanjom-piafaràn’ny fitantanam-pamonjen’Andriamanitra manontolo, dia ny fidiran’ny voary rehetra ao amin’ny firaisana lavorarin’ny Trinite Sambatra[98]. Kanefa manomboka izao ankehitriny izao isika no antsoina mba honenan’ny Trinite Masina Indrindra : “Raha misy tia Ahy, hoy ny Tompo, dia hitandrina ny teniko izy, ka ho tia azy ny Raiko, ary hankao aminy Izahay, ka hataonay fonenana ao aminy” (Jo 14,23) :

Ry Andriamanitra, Trinite izay tiako fatratra, ampio aho hanadino tanteraka ny tenako mba hiorenako ao Aminao, tsy mihontsina sy mandry ivohon’ny vato, toy ny hoe efa any amin’ny mandrakizay tokoa ny fanahiko ; aoka tsy hisy na inona na inona afaka hanakorontana ny fiadanako na mampiala ahy ao Aminao, ry ilay Tsimiovako, nefa aoka ny isa-minitra hitondra ahy lalindalina kokoa ao amin’ny misterinao ! Ampiadano ny fanahiko. Ataovy ao ny lanitrao, fonenana malalanao sy toeram-pialan-tsasatrao. Aoka aho tsy hamela Anao ao ho irery na oviana na oviana, fa aoka aho ho ao, manontolo, tsy ho rendremana amin’ny finoako, mitombin-tsaina tanteraka amin’ny vavaka ataoko, manolo-tena manontolo amin’ny asam-paharianao [99].

FAMINTINANA

261. Ny misterin’ny Trinite Masina Indrindra no mistery foiben’ny finoana sy ny fiainana kristianina. Andriamanitra irery ihany no afaka hanome antsika ny fahalalana ny amin’izany amin’ny nanambaràny ny Tenany ho Ray, Zanaka sy Fanahy Masina.

262. Ny Fahatongavan’ny Zanak’Andriamanitra ho nofo, no manambara  fa Ray mandrakizay Andriamanitra, ary iray fombam-pisia-maha-izy amin’ ny Ray ny Zanaka, izany hoe : Andriamanitra  tokana ihany Izy ao amin’ ny Ray sy miaraka Aminy.

263. Ny fanirahana ny Fanahy Masina, izay nirahin’ny Ray amin’ny anaran’ ny Zanaka[100], ary nalefan’ny Zanaka “avy amin’ny Ray” (Jo 15,26), no manambara fa Andriamanitra tokana ihany miaraka amin’izy ireo ny Fanahy Masina. “Tsaohina sy omem-boninahitra miaraka amin’ny Ray sy ny Zanaka Izy”[101].

264. “Avy amin’ny Ray ny Fanahy Masina, amin’ny maha-foto-piandohana voalohany ny Ray, ary amin’ny alalan’ny fanomezana mandrakizay ataon’ny Ray ho an’ny Zanaka, dia avy amin’ny fiombonan’ny Ray sy ny Zanaka Izy”[102].

265. Amin’ny alalan’ny fahasoavan’ny Batemy “amin’ny Anaran’ny Ray sy ny Zanaka sy ny Fanahy Masina” (Mt 28,19), no voantso isika handray anjara amin’ny fiainan’ny Trinite Sambatra, eto an-tany, ao anatin’ny haizim-pinoana, ary aorian’ny fahafatesana, ao anatin’ny fahazavana mandrakizay[103].

266. “Mifototra amin’izao ny finoana katôlika : mitsaoka an’Andriamanitra  tokana ao amin’ny Trinite, ary mitsaoka ny Trinite ao amin’ Andriamanitra Tokana, tsy mampifangaro ireo Olona, tsy mampisaraka ny fisia-maha-izy : satria, miavaka ny maha-Olona ny Ray, miavaka ny maha-Olona ny Zanaka, miavaka ny maha-Olona ny Fanahy Masina ; kanefa amin’ny Ray, amin’ny Zanaka ary amin’ny Fanahy Masina dia tokana ny maha-Andriamanitra, mitovy ny voninahitra, miara-mandrakizay ny fiandrianana”[104].

267. Tsy azo sarahina amin’ny maha-izy azy, ireo Olona-Andriamanitra ; tsy azo sarahina toy izany koa izy ireo amin’izay ataony. Kanefa amin’ny asa tokana ataon’Andriamanitra, ny tsirairay dia samy maneho ny maha-izy azy avy ao amin’ny Trinite, indrindra eo amin’ny irak’Andriamanitra momba ny Fahatongavan’ny Zanaka ho nofo sy ny fanomezana ny Fanahy Masina.

Paragrafy 3. Ilay Mahefa ny zavatra rehetra

268. Amin’ny toetra rehetra maha-Andriamanitra, ny maha-Mahefa ny zavatra rehetra Azy ihany no voalaza ao amin’ny Semboly : ny miaiky izany dia mitera-bokatra lehibe  ho amin’ny fiainantsika. Mino isika fa manenika an’izao tontolo rehetra izao izany, satria Andriamanitra izay nahary ny zavatra rehetra[105], dia mandidy sy manapaka ny zavatra rehetra sy mahavita ny zavatra rehetra ; heni-pitiavana izany, satria Raintsika Andriamanitra[106] ; mifono mistery izany, satria ny finoana irery ihany no ahafahana manavaka sy mandanjalanja izany rahefa “ao amin’ny fahalemena no isehon’ny heriny tanteraka” (2 Kôr 12,9)[107].

“Izay tiany hatao, vitany avokoa” (Sal 115,3) 

“Mamindra fo amin’ny rehetra Ianao, satria mahefa ny zavatra rehetra” (Fah 11,23)

271. Tsy misy jadona velively ny maha-Mahefa ny zavatra rehetra an’Andriamanitra : “Ao amin’Andriamanitra ny fahefana sy ny foto-pisiana, ny sitrapo sy ny saina, ny fahendrena sy ny fahamarinana dia tokana ihany sy zavatra mitovy, hany ka tsy mety hisy zavatra amin’ny fahefan’Andriamanitra ka tsy ho tafiditra ao amin’ny sitrapo mahitsy an’Andriamanitra na ao amin’ny sainy hendry”[112].

Ny misterin’ny toa fahalemen’Andriamanitra 

273. Ny finoana irery no ahafahana mifikitra amin’ny lalana mifono misterin’ny maha-Mahefa ny zavatra rehetra an’Andriamanitra. Io finoana io no mirehareha amin’ny fahalemeny mba hanintona ao aminy ny herin’i Kristy[113]. Amin’io finoana io, i Maria Virjiny no môdely tapitr’ohatra, izy izay nino fa “tsy misy tsy hain’Andriamanitra atao” (Lk 1,37), ary afaka nankalaza ny Tompo hoe : “Nanao zava-dehibe tamiko Ilay Mahefa, ary masina ny anarany” (Lk 1,49). 

FAMINTINANA

275.Miaraka amin’i Jôba, ilay olomarina, no iekentsika hoe : “Fantatro fa Mahefa ny zavatra rehetra Ianao : vitanao ny manatanteraka izay heverinao” (Jôba 42,2).

276. Matoky ny porofo velona hita ao amin’ny Soratra Masina ny Fiangonana, ka manandratra matetika ny vavaka ataony “amin’ Andriamanitra Mahefa ny zavatra rehetra sy mandrakizay” (“ommipotens sempiterne Deus…”), amin’ny finoana mafy tsy voahozongozona  fa “tsy misy tsy hain’Andriamanitra hatao” (Lk 1,37)[115].

277.Maneho ny maha-Mahefa ny zavatra rehetra Azy Andriamanitra amin’ ny fampibebahana antsika amin’ny fahotantsika sy amin’ny famerenana antsika ho ao amin’ny fitiavany amin’ny alalan’ny fahasoavana : “Andriamanitra ô, ny maharitra sy mamindra fo no ampisehoanao ny porofo fara tampon’ny herinao mahefa …”[116].

278. Raha tsy mino fa Mahefa ny zavatra rehetra ny fitiavan’Andriamanitra,  atao ahoana no fino fa ny Ray no afaka mampisy antsika, ny Zanaka no manavotra antsika, ny Fanahy Masina no manamasina antsika ?

Paragrafy 4. Ny Mpahary

279. “Tamin’ny voalohany, Andriamanitra nahary ny lanitra sy ny tany” (Jen 1,1). Ireo teny manetriketrika ireo no fiantombohan’ny Soratra Masina. Mamerina an’ireo teny ireo ny Sembolin’ny finoana amin’ny fiekena an’Andriamanitra Ray Mahefa ny zavatra rehetra ho “Mpahary ny lanitra sy ny tany”[117], “ny tontolon’ny zava-drehetra hita maso sy ny tsy hita maso”[118]. Hiresaka momba ny Mpahary izany aloha isika, avy eo ny fahariany, farany ny fahalavoana noho ny fahotana, izay nahatonga an’i Jesoa-Kristy ilay Zanak’Andriamanitra, hanarina antsika. 

281. Izany no mahatonga ny vakiteny rehetra amin’ny Alin’ny Paka, fankalazana ny fahariam-baovao ao amin’i Kristy, atomboka amin’ny tantaran’ny fahariana ; ao amin’ny litorzia bizantinina, io tantaran’ny fahariana io no anisan’ny vakiteny voalohany lalandava, mialoha ireo fety lehibe ankalazana ny Tompo. Araka ny filazan’ireo zokiolona, ny fampianarana katekomena ho amin’ny Batemy dia manaraka koa izany lalana izany[121].

I. Ny katesezy momba ny fahariana 

283. Ny fanontaniana momba ny fiandohan’izao tontolo izao sy ny olombelona dia natao ho fototry ny fikarohana maro be ara-tsiansa izay mampitombo amin’ny fomba kanto dia kanto ny fahalalantsika momba ny taona sy ny halehiben’izao tontolo izao voarindra, ny fivoaran’ny zavamananaina, ny fipoiran’ny olombelona. Ireo fahitan-java-baovao ireo no mitaona antsika higaga bebe kokoa ny halehiben’ny Mpahary, hisaotra Azy noho ny tsanganasany rehetra sy noho ny fahaizana amam-pahendrena izay nomeny an’ireo manam-pahaizana sy ireo mpikaroka. Miaraka amin’i Salômônina, afaka milaza izy ireo hoe : “Izy no nanome ahy ny fahaizana amam-pahalalana marina an’izay misy; Izy no nampahalala ahy ny firafitr’izao tontolo izao sy ny toetra manokana ananan’ireo singan-javatra (…) satria ny mpanao ny zavatra rehetra no nampianatra ahy, dia ny Fahendrena izany” (Fah 7,17-22).

284. Ny tombon-tsoa lehibe voatokana amin’ireny fikarohana ireny no mandrisika mafy amin’ny alalan’ny fanontaniana ivelan’ny mahazatra, izay mihoatra ny sehatra manokana amin’ny siansa momba ny zavaboary. Tsy dia ny mahalala fotsiny hoe : oviana ary ahoana no nipoiran’ny amin’ny maha-vaingan-javatra an’izao tontolo izao voarindra, na oviana no nisehoan’ny olombelona, no tokony hoheverina, fa ny marimarina kokoa, dia ny mahatsapa hoe : inona no hevitra raketin’ny fiandohana toy izany, raha kisendrasendra no nitondra azy, na anjara sy lahatra ary vintana jamba, na filana tsy fantatra anarana, na koa ilay Misy mihoatra ny tsapa sy ny hita, marani-tsaina sy tsara fanahy, antsoina hoe Andriamanitra! Ary raha avy amin’ny fahendrena sy ny hatsaran’Andriamanitra izao tontolo izao, nahoana no misy ny ratsy ? Avy aiza izany ? Iza no tompon’andraikitra amin’izany ? Ary misy fanafahana ve amin’izany?

286. Marina fa afa-mahita sahady ny valim-panontaniana momba ny fiandohana ny sain’olombelona. Satria, ny fisian’Andriamanitra Mpahary dia mety ho fantatra tsy amim-pisalasalana amin’ny alalan’ny tsanganasany noho ny fahaizan’ny sain’olombelona[122], na dia mety hamaizinin’ny fahadisoam-piheverana sy simbàny matetika aza izany fahalalana izany. Izany no antony mahatonga ny finoana hanamafy sy hanazava ny saina ao anatin’ny fahalalana marina an’ity fahamarinana ity : “Fantantsika amin’ny finoana fa ny Tenin’Andriamanitra no namoronana izao tontolo izao, fa tsy mba zavatra hita maso no nanaovana izao zava-miseho izao” (Heb 11,3). 

288. Araka izany, ny fanambaràna  ny fahariana, dia tsy azo sarahina amin’ny fanambaràna sy ny fahatanterahan’ny fanekem-pihavanan’Andriamanitra, ilay Tokana, tamin’ny Vahoakany. Ny fahariana dia nambara ho ilay dingana voalohany  mankany amin’io fanekem-pihavanana io, ho porofo voalohany  sy manerana an’izao tontolo izao, maneho ny fitiavana Mahefa ny zavatra rehetra an’Andriamanitra[125]. Koa ny fahamarinan’ny fahariana dia miseho tamin-kery mitombo hatrany tamin’ny hafatry ny mpaminany[126], tamin’ny vavaka Salamo[127] sy litorzia, tamin’ny fandinihana ny fahendren’ny[128] Vahoaka voafidy.

II. Ny fahariana – tsanganasan’ny Trinite Masina

291. “Tamin’ny voalohany ny Teny (…) ary Andriamanitra ny Teny. (…) Izy no nahariana ny zavatra rehetra, ary raha tsy Izy, tsy nisy ny voary rehetra” (Jo 1,1-3). Ambaran’ny Testamenta Vaovao fa Andriamanitra no nahary ny zavatra rehetra tamin’ny alalan’ny Teny Mandrakizay, dia ny Zanany malalany. Tao Aminy “no nahariana ny zavatra rehetra any an-danitra sy ety an-tany (…) : Taminy sy ho Azy no nahariana ny zavatra rehetra. Izy no talohan’ny zavatra rehetra, ary ao Aminy no aharetan’ny zavatra rehetra (Kôl 1,16-17). Hamafisin’ny finoan’ny Fiangonana toy izany koa ny asa faharian’ny Fanahy Masina : Izy no “mpanome aina”[129], “Fanahy Mpahary” (“Veni, Creator Spiritus”, “Avia, ry Fanahy Mpahary”), “Loharanon’ny soa rehetra”[130]. 

III. “Noarìna ho Voninahitr’Andriamanitra izao tontolo izao” 

Ao anatin’ny hatsaram-pony sy noho ny heriny mahefa ny zavatra rehetra, tsy hoe mba hampitombo ny hasambarany, na hoe mba hahazo ny fahalavorariany, fa mba haneho izany amin’ny alalan’ireo haren-tsoa izay omeny ny zavaboariny, io Andriamanitra marina tokana io, tao anatin’ny fandaharana malalaka tanteraka, hatrany am-piandohan’ ny fotoana, no nahary indray miaraka avy amin’ny tsy misy ny voary roa tonta, dia ny manam-panahy sy ny manam-batana izany [137].

IV. Ny misterin’ny fahariana

Mahary amim-pahendrena sy amim-pitiavana Andriamanitra 

Mahary “avy amin’ny tsy misy” Andriamanitra

Inona no tokony hampitolagaga raha zavatra efa nisy mialoha no nakan’Andriamanitra an’izao tontolo izao ? Ny olona mpanao asa tanana, raha omena akora iray izy, dia afaka manao izay rehetra tiany hatao amin’izany. Fa ny herin’Andriamanitra kosa dia miseho indrindra rahefa miainga avy amin’ny tsy misy Izy mba hanao izay rehetra tiany hatao[144].

Tsy fantatro hoe ahoana no nisehoanareo tao an-kiboko ; tsy izaho no nanome fanahy amam-piainana anareo ; tsy izaho no nanambatra ny foto-javatra iforonan’ny tenanareo tsirairay avy. Noho izany, ny Mpahary izao tontolo izao, izay namorona ny taranak’olombelona, sy niandohan’ny zavatra rehetra, dia mbola hamerina aminareo ny fanahy amam-piainana, noho ny famindram-pony, satria noho ny fitiavanareo ny lalànany no anaovanareo tsy ho zavatra ny tenanareo ankehitriny (…). Anaka, jereo ny lanitra sy ny tany, diniho izay rehetra ao aminy, ary fantaro fa Andriamanitra no nanao ireny avy amin’ny tsy misy, ary fomba toy izany koa no namoronana ny taranak’olombelona (2 Mak 7,22-23.28).

Tontolo mirindra sy tsara no noarìn’Andriamanitra 

Mihoatra ambony dia ambony noho ny zavaboary Andriamanitra, nefa eo aminy 

Mampaharitra sy mitondra ny zavaboary Andriamanitra 

Eny, tianao avokoa izay rehetra misy, ary tsy misy na inona na inona halanao izay nataonao ; fa raha misy zavatra halanao, dia tsy ho noforoninao izany. Ary ahoana no hisian’ny zavatra iray sy haharetany, raha tsy sitrakao izany ? Na ahoana no nitahirizanao an’izay tsy nantsoinao ? Kanefa mitsimbina ny zavatra rehetra Ianao, satria Anao avokoa ny zavatra rehetra, ry Tompo sakaizan’ny fiainana (Fah 11,24-26).

V. Manatanteraka ny fandaharany Andriamanitra : ny fitahian’ Andriamanitra

302. Manana ny hatsarany sy ny fahalavorariany manokana ny zavaboary, kanefa tsy nataon’ny tanan’ny Mpahary ho tomombana avy hatrany izany. Noarìna amin’ny toetra mizotra tsikelikely (“in statu viae”) mankamin’ny fara fahalavorariana mbola hotratrarina araka izay nanendren’Andriamanitra azy ny zavaboary. Antsointsika hoe fitahian’Andriamanitra ny fandaminana izay itahiany ny zavaboariny mankany amin’io fahalavorariana io :

Miambina sy mitantana amin’ny alalan’ny fitahiany ny zavatra rehetra noarìny Andriamanitra, “mahatratra amin-kery ny fara vazan-tany hatramin’ ny ilany iray ka hatramin’ny ilany iray hafa, ary mandamina ny zavatra rehetra amim-kalemem-panahy” (Fah 8,1). Satria “mihanjahanja sy miharihary eo imasony ny zavatra rehetra” (Heb 4,13), na dia ireo izay hiforona avy amin’ny asa malalaka ataon’ny zavaboary aza[154].

304. Hita toy izany koa ny Fanahy Masina, mpanoratra voalohany ny Soratra Masina, mazàna milaza  an’Andriamanitra  ho manao ny asa, fa  tsy misy fototra faharoa. Tsy  hoe “fomba fiteny” tany am-boalohany tany izany, fa fomba  lalina enti-mampahatsiaro ny fahambonian’Andriamanitra  sy ny maha-Tompo Azy tanteraka eo amin’ny tantara sy izao tontolo izao[155], ary manabe araka izany amin’ny fitokiana Aminy. Ny vavaka ao amin’ny Salamo no sekoly ambony amin’izany fitokiana izany[156]. 

Ny fitahian’Andriamanitra  sy ny fototra faharoa

307. Omen’Andriamanitra ho an’ny olombelona koa aza ny fahazoana mandray anjara an-kalalahana amin’ny fitahiany, amin’ny fanankinany tamin’izy ireo ny andraikitra “hizaka” ny tany sy hanjaka aminy[158]. Araka izany, omen’ Andriamanitra ny olombelona ny hahatonga azy ho manan-tsaina sy manam-pahafahana, mba hameno ny tsanganasa fahariana, handavorary avy amin’ izany ny firindran’ny soa ho azy ireo sy ho an’ny naman’izy ireo. Noho ny olombelona mpiara-miasa tsy mahazo an-tsaina matetika ny sitrapon’ Andriamanitra, dia afaka miditra amin’ny nahim-po amin’ny drafitr’ Andriamanitra izy ireo, amin’ny alalan’ny asan’izy ireo, ny vavak’izy ireo, nefa amin’ny alalan’ny fijalian’izy ireo koa[159]. Amin’izany indrindra no hahatongavan’izy ireo ho “mpiara-miasa amin’Andriamanitra” (1 Kôr 3,9)[160] sy amin’ny Fanjakany[161]. 

Ny fitahian’Andriamanitra sy ny fanafintohinan’ny ratsy 

310. Nahoana Andriamanitra no tsy nahary an’izao tontolo izao sady tomombana no tsy misy ratsy ao aminy na dia iray aza ? Araka ny fahefany tsy manam-petra, dia afaka mahary lalandava ny zavatra tsara kokoa hatrany Andriamanitra [165]. Kanefa ao anatin’ny fahendreny sy ny hatsarany tsy manam-petra no sitrak’Andriamanitra an-kalalahana nahary izao tontolo izao “amin’ ny toetra mivoatra miandalana” mankany amin’ny fara fahalavorariany. Izany fivoarana miandalana izany, ao anatin’ny fandaharan’Andriamanitra, dia misy miaraka amin’ny fisehoan’ny zavatra sasany ny fanjavonan’ny hafa, misy miaraka amin’ny lavorary indrindra ny tsy lavorary loatra koa, misy miaraka amin’ny fanorenana ny voary ny fandravana koa. Miaraka amin’ny tsara ara-batana dia misy koa izany ny ratsy ara-batana, raha tsy mbola mahatratra ny fahalavorariany koa ny zavaboary[166]. 

Satria, ilay Andriamanitra  Mahefa ny zavatra rehetra (…), noho Izy tsara sy fatratra tokoa, tsy ho namela na oviana na oviana ny ratsy na inona na inona hisy ao anatin’ny tsanganasany raha tsy ampy hery sy tsara Izy mba hamoahana ny tsara avy amin’io ratsy io ihany[168].

313. “Ny zavatra rehetra dia entin’Andriamanitra  hahasoa izay tia Azy” (Rôm 8,28). Tsy mitsaha-manamafy ny fahamarinan’izany ny fanambaràn’ny olomasina :

Araka izany, hoy i Mb Cathérine de Sienne tamin’ “ireo tafintohina sy mikomy amin’izay zava-manjo azy ireo” : “Avy amin’ny fitiavana ny zavatra  rehetra, voalahatra ho amin’ny famonjena ny olombelona ny zavatra rehetra, tsy manao na inona na inona afa-tsy ho amin’izany tanjona izany Andriamanitra”[171].

Ary hoy i Md Thomas More, taloha kelin’ny namonoana azy ho martiry, nampionona ny zanany vavy : “Tsy misy zavatra na inona na inona tongatonga ho azy raha tsy sitrak’Andriamanitra  izany. Noho izany, izay rehetra  sitrany, na ratsy toy inona aza no fahitantsika an’izany, dia misy ny tsara kokoa ho antsika ao amin’izany”[172].

Ary hoy i Lady Julian of Norwich : “Tamin’ny alalan’ny fahasoavan’ Andriamanitra no nianarako fa tsy maintsy mifikitra mafy amin’ny finoana aho, ary mino mafy fa ho tsara ny zavatra rehetra … Ary dia ho hitanao fa ho tsara avokoa ny zavatra rehetra.” (“Thou shalt see thyself that all MANNER of thing shall be well”[173].)

FAMINTINANA

315.Tamin’ny fahariana an’izao tontolo izao sy ny olombelona no nanehoan’ Andriamanitra ny porofo voalohany sy manenika an’izao tontolo rehetra izao ny fitiavany manan-kery mahefa ny zava-drehetra sy ny fahendreny, ny fanambaràna voalohan’ny “fandaharany feno fitiavana”, izay mahita ny zava-kinendriny amin’ny fahariana vaovao ao amin’i Kristy.

316. Na dia noheverina indrindra ho ny Ray aza no nisahana ny tsanganasa fahariana, dia fahamarinam-pinoana koa fa ny Ray, ny Zanaka sy ny Fanahy Masina no foto-piandohana tokana sy tsy azo sarahina amin’ny fahariana.

317. Andriamanitra irery no nahary an’izao tontolon’ny zava-drehetra izao, tamin-kalalahana sy mivantana, tsy nisy fanampiana na iray aza.

318. Tsy misy zavaboary na iray aza manana fahefana tsy manam-petra izay ilaina mba “hahary” araka ny hevi-teny fototry ny teny, izany hoe mahaforona sy mampisy izay tsy nananany mihitsy (miantso ho amin’ny fisiana “avy amin’ny tsy misy”[175]).

319. Nahary an’izao tontolo izao Andriamanitra mba haneho sy hampita ny voninahiny. Aoka ny zavaboary handray anjara amin’ny fahamarinany, amin’ny hatsarany ary ny hakantony, izany no voninahitra izay nahatonga an’Andriamanitra ho nahary azy ireo.

320. Andriamanitra izay nahary an’izao tontolo izao no mampaharitra azy ao anatin’ny fisiana amin’ny alalan’ny Teniny, dia “ilay Zanany, izay manohana an’izao tontolo rehetra izao amin’ny teniny mahefa” (Heb 1,3), sy amin’ny alalan’ny Fanahy Mpahary izay manome ny aina.

321. Ny Fitahian’Andriamanitra, dia tsy inona fa ny fandaharana amam-pandaminana izay itondrany amim-pahendrena sy amim-pitiavana ny zavaboary rehetra hatrany amin’ny tanjom-piafaràn’izy ireo.

322. Taomin’i Kristy isika ho amin’ny fahatokian-janaka amin’ny fitahian’ ny Raintsika any an-danitra[176], ary averin’i Md Piera apôstôly izany : “Ankino Aminy ny tebitebinareo rehetra, fa Izy no miahy anareo” (1 Pi 5,7)[177].

323. Miasa amin’ny asa amam-pihetsiky ny zavaboary koa ny fitahian’ Andriamanitra. Omen’Andriamanitra fahazoana miara-miasa an-kalalahana amin’ny fandaharany ny olombelona.

324. Ny famelan’Andriamanitra hisian’ny haratsiam-batana sy ny haratsian-tsaina amam-panahy, dia mistery izay hazavainy amin’ny alalan’i Jesoa-Kristy, Zanany, maty sy nitsangan-ko velona, mba handresy ny ratsy. Ny finoana no manome antsika ny fitokiana marina fa tsy mamela ny ratsy hihatra Andriamanitra raha tsy mahatonga ny soa hivoaka avy amin’io ratsy io ihany Izy, amin’ny lalana izay tsy ho fantatsika tanteraka raha tsy any amin’ny fiainana mandrakizay.

Paragrafy 5. Ny lanitra sy ny tany

325. Manambara ampahibemaso ny Sembolin’ny apôstôly fa Andriamanitra  no “Mpahary ny lanitra sy ny tany”[178], ary milaza mazava ny Sembolin’i  Nicée-Constantinople fa : “… ny tontolon’ny zava-drehetra na ny hita maso na ny tsy hita maso”[179].

327. Ny fiekem-pinoan’i Kônsily fahefatra tao Latran dia manamafy fa Andriamanitra, “hatrany am-piandohan’ny fotoana, no nahary indray miaraka ny samy voary, avy amin’ny tsy misy, na ny voary ara-panahy na ny voary ara-batana, izany hoe ny anjely sy ny tontolon’ny tany ; manaraka izany, ny olombelona izay zavaboary mandray roa, itambaran’ny fanahy sy ny vatana”[183].

I. Ny anjely

Ny fisian’ny anjely – fahamarinam-pinoana 

Iza moa izy ireo ?

329. I Md Augustin dia milaza ny momba azy ireo : ny hoe “Anjely” dia enti-manondro ny asa fa tsy ny toetra maha-izy. Manontany ianao hoe ahoana no iantsoana io toetra maha-izy io ? – Fanahy. Manontany ny asany ianao  ? – Anjely ; araka ny fisian-tenany, fanahy izy, araka izay ataony, anjely izy”[184]. Amin’ny maha-izy ny fisian’izy ireo manontolo, ny anjely no mpanompo sy mpitondra ny hafatr’Andriamanitra. Satria izy ireo mibanjina “tsy tapaka ny endriky ny Raiko izay any an-danitra” (Mt 18,10), izy ireo no “mpiasa mpampita ny teniny, sy mahavatra mihaino ny teniny” (Sal 103,20).

330.  Amin’ny maha-voary fanahy fotsiny azy ireo, dia ananany ny saina aman-tsitrapo : zavaboary manana ny maha-izy azy manokana izy ireo[185] ary tsy  mety maty[186].  Ihoaran’izy ireo amin’ny fahalavorariana ny voary rehetra hita maso. Ny famirapiratry ny voninahitr’izy ireo no manaporofo izany[187].

I Kristy “miaraka amin’ny anjeliny rehetra” 

332. Teo izy ireo, nanomboka tamin’ny fahariana[188] sy tamin’ny tantaram-pamonjena manontolo, nanambara mialoha lavitra na akaiky io famonjena io sy nampiasa ny fandaharan’Andriamanitra tamin’ny fanatanterahana izany : nanidy ny varavaran’ny paradisa an-tany izy ireo[189],  niaro an’i Lôta[190], namonjy an’i Agara sy ny zanany[191], nanakana ny tanan’i Abrahama[192] ; andraiki-panompoan’izy ireo ny nampita ny lalàna[193], nitari-dalana ny Vahoakan’ Andriamanitra[194], nanambara fahaterahana[195] sy fiantsoan’Andriamanitra[196],  nanampy ny mpaminany[197], raha tsy hitanisa afa-tsy ohatra vitsivitsy. Farany, ny Anjely Gabriely no nilaza ny fahaterahan’ilay Mpialoha lalana sy ny an’ny Tenan’i Jesoa[198]. 

Ny anjely eo amin’ny fiainan’ny Fiangonana

334.  Hatreto ka hatrany, ny fiainan’ny Fiangonana manontolo no mahazo tombon-tsoa avy amin’ny fanampiana mifono mistery sy mahery ataon’ny anjely[208].

336.Amin’ny fanombohan’ (fisian’)ny fiainana[211] ka hatramin’ny fahafatesana[212], dia mambomba ny fiainan’ny olombelona ny fiambenan’izy ireo[213] sy ny fanelanelanan’izy ireo[214].  “Samy manana anjely iray ho mpiaro sy ho mpiandry azy eo anilany ny mpino tsirairay, mba hitondra azy ho any amin’ny fiainana”[215]. Manomboka eto an-tany no mandray anjara, ao anatin’ ny finoana, amin’ny fiaraha-monina sambatry ny anjely sy ny olombelona, miray ao amin’Andriamanitra, ny fiainana kristianina.

II. Ny tontolo hita maso 

338. Tsy misy na inona na inona raha tsy Andriamanitra Mpahary no mampisy azy. Nanomboka izao tontolo izao rahefa navoakan’ny Tenin’Andriamanitra avy amin’ny tsy misy ; ny zavatra rehetra misy, ny voary manontolo, ny tantara manontolo ny olombelona dia miorim-paka amin’io zava-niseho hatrany am-boalohany io : izany mihitsy no fiandohana izay niorenan’izao tontolo izao, sy nanombohan’ny fotoana[219]. 

340. Sitrak’Andriamanitra  ny fifampiankinan’ny zavaboary. Ny masoandro sy ny volana, ny sedera sy ny voninkazo kely, ny voromahery sy ny fody : ny fahitana ny hamaroan’ny karazana sy ny tsy fitovian’izy ireo no midika fa tsy misy zavaboary na iray aza mahavita tena. Tsy misy izy ireo raha tsy mifampiankina amin’ny samy izy ireo, mba samy hifameno, amin’ny fanampian’ny samy izy ireo. 

342. Ny ambaratongan’ny zavaboary dia voambara araka ny filaharan’ny “andro enina”, izay miainga avy amin’ny kely fahalavorariana ary mipaka amin’ny be fahalavorariana. Tian’Andriamanitra ny zavaboariny rehetra[221], ary karakarainy fatratra ny tsirairay, na dia ny fody aza. Kanefa, hoy i Jesoa : “Sarobidy noho ny fody maro ianareo” (Lk 12,6-7), ary koa : “Ambony lavitra noho ny ondry ny olona” (Mt 12,12).

344. Misy fifarimbonana eo amin’ny voary rehetra noho izy ireo manana Mpahary iray ihany, sy noho izy rehetra nalahatra ho amin’ny voninahiny :

Ho deraina anie Ianao, ry Tompo, amin’ny voarinao rehetra
indrindra amin’ingahy Masoandro rahalahy,
izay taminy no nanomezanao anay ny hazavana amin’ny antoandro
tsara izy, mamoaka tara-pahazavana manjelanjelatra aok’izany,
ary avy aminao, ilay Avo Indrindra, no anolorany anay izany  amin’ny sary an’ohatra ….

Ho deraina anie Ianao, ry Tompoko, noho i Rano anabavy,
izay tena mahasoa sy tena manetry tena,
sarobidy sy madio fitiavana…

Ho deraina anie Ianao, ry Tompoko, noho i Tany anabavy sady reninay
izay mitondra anay sy mamelona anay,
izay mamokatra voankazo isan-karazany
miaraka amin’ny voninkazo maro loko sy ny ahitra…

Miderà sy mankalazà ny Tompoko ianareo
isaory Izy ary manompoa Azy
amim-panetren-tena tanteraka[223].

346. Tamin’ny fahariana Andriamanitra dia nametraka fototra sy lalàna izay maharitra ho mafy orina[224], ka eo ambonin’izany no hahafahan’ny mpino miankina amim-pitokiana, ary ho famantarana sy ho antoky ny fahamarinan’ ny fanekem-pihavanana tsy voahozongozona ataon’Andriamanitra[225]. Etsy an-kilany, ny olombelona tokony haharitra tsy hivadika amin’io fototra io, ary hanaja ny lalàna izay nosoritan’ny Mpahary ao amin’izany.

348. Votoatin’ny lalànan’i Israely ny Sabata. Ny mitandrina ny didy, dia tsy inona fa ny mifandray amin’ny fahendrena sy amin’ny sitrapon’Andriamanitra miseho amin’ny tsanganasa fahariany. 

FAMINTINANA

350.Ny anjely dia zavaboary fanahy izay manome voninahitra an’Andriamanitra tsy an-kijanona, ary manatanteraka ny fandaharany amin’ny zavaboary hafa : “Ny anjely dia mandray anjara amin’izay rehetra soa sy tsara ho antsika”[229].

351.Manotrona an’i Kristy Tompony ny anjely. Manampy Azy manokana izy ireo amin’ny fanatanterahana ny fanirahana maha-mpamonjy ny olombelona Azy.

352.Ny Fiangonana dia manaja ny anjely, izay manampy azy amin’ny fivahiniany ety an-tany, sy miaro ny olombelona rehetra.

353. Sitrak’Andriamanitra ny maha-samihafa ny zavaboariny sy ny fahatsaran’izy ireo manokana avy, ny fifampiankinan’izy ireo sy ny filaminan’izy ireo. Natokany ho fanasoavana ny olombelona rehetra tsy an-kanavaka ny zavaboary rehetra tsy manam-panahy. Ny olombelona, ary ny voary manontolo amin’ny alalany, dia voatokana ho Voninahitr’Andriamanitra.

354. Ny manaja ny lalàna voasoratra ao amin’ny fahariana sy ny fifandraisana izay avy amin'ny toetra voa-Janahary ny zavatra rehetra, no fiandoham-pahendrena sy fototry ny môraly.

Paragrafy 6. Ny olombelona

I. “Mitovy endrika amin’Andriamanitra” 

Inona moa ny antony nanokanana ny olombelona ho amin’izany fahamendrehana lehibe izany ? Ny fitiavana tsy voavidim-bola izay avy amin’izany no nijerenao ny zavaboarinao tao amin’ny Tenanao ihany, ary raiki-pitia taminy Ianao ; satria tamim-pitiavana no naharianao azy, tamim-pitiavana no nanomezanao azy fahafahana hankafy ny Soa mandrakizay avy Aminao [232]. 

358. Noarìn’Andriamanitra  ho an’ny olombelona[233] ny zavatra rehetra, kanefa ny olombelona noarìny mba hanompo sy ho tia Azy ary hanolotra Aminy ny voary manontolo :

Inona àry no zavaboary nampisianao ka henin-kaja toy izany ? Ny olombelona izany, endrika velona lehibe sady mahatalanjona, sarobidy kokoa eo imason’ Andriamanitra noho ny zavaboary rehetra : ny olombelona izany, ho azy no nisian’ny lanitra sy ny tany sy ny ranomasina ary ny fitambaramben’ny zavaboary, ary ho amin’ny famonjena azy no nanaovan’Andriamanitra ho zava-dehibe ho azy hatramin’ny tsy nandalany na dia ny Zanany Lahitokana aza. Satria Andriamanitra tsy mijanona miasa mba hanandratra ny olona hatrany Aminy sy hampipetraka azy eo an-kavanany[234].

Mampianatra antsika i Md Paoly fa olona roa no fiandohan’ny taranak’ olombelona  rehetra tsy an-kanavaka, dia  i Adama sy i Kristy… I Adama voalohany, hoy izy, dia noarìna ho olombelona izay nandray ny aina ; ilay farany dia olona fanahy izay manome ny aina. Ilay voalohany dia noarin’ilay farany izay nandraisany ny fanahy mamelona azy… Ilay Adama faharoa dia nandraikitra ny endriny tao amin’ilay Adama voalohany satria Izy no namolavola azy. Avy amin’izany no andraisany andraikitra sy andraisany ny anarana, mba tsy hamela ho very an’ilay izay nataony mitovy endrika aminy. Adama voalohany, Adama farany : ilay voalohany nanomboka, ilay farany tsy hanam-piafarana. Satria ilay farany no tena voalohany, araka izay voalazany ihany : “Izaho no ilay Voalohany sy ilay Farany” [236].

Fahitana mahatalanjona no mahatonga antsika hibanjina ny olombelona manontolo ao anatin’ny  firaisan’ny fiandohany ao amin’Andriamanitra (…) ; ao anatin’ny firaisan’ny fomba aman-toetrany, itambaran’ny vatana sy ny fanahy maha-olona, izay mitovy ao amin’ny rehetra ; ao anatin’ny firaisan’ny zava-kendreny mivantana sy ny fanirahana azy eo amin’izao tontolo izao ; ao anatin’ny firaisam-ponenany : ny tany, ny harena rehetra avy aminy, izay ny olona rehetra, noho ny zo voa-Janahary, dia afaka mampiasa mba hanampy sy hampivelatra ny fiainany ; ao anatin’ny firaisan’ny tanjom-piafaràny mihoatra ny natoraly : Andriamanitra rahateo ihany, izay Aminy no tsy maintsy kendren’ny rehetra ; ao anatin’ny firaisan’ny fomba amam-pitaovana mba hahatratrarana io tanjom-piafaràna io ; (…) ao anatin’ny firaisan’ny fanavotana azy, nataon’i Kristy ho an’ny rehetra[238].

II. “Vatana amam-panahy iray tsy mivaky ny olombelona”

363. Matetika, ny teny hoe fanahy ao amin’ny Soratra Masina dia milaza ny ain’olombelona[240] na ny maha-olombelona manontolo[241]. Nefa milaza koa, izay tena lalina indrindra ao amin’ny olombelona[242] sy izay tena sarobidy indrindra ao aminy[243], ka avy amin’izany no maha-endrik’Andriamanitra azy manokana: “fanahy”, midika hoe: ny foto-pisiana maha-fanahy ao amin’ny olombelona.

Ny olombelona, vatana amam-panahy, tena iray tsy mivaky tokoa, amin’ny toetran’ny vatany, dia mamory ao amin’ny tenany ihany, ireny singafototry ny tontolon’ny azo tsapain-tanana, izay ahitan’izy ireny araka izany, ao amin’ny olombelona, ny tampon’izy ireny ary ahafahan’izy ireny midera an-kalalahana ny Mpahary azy ireny. Koa fady amin’ny olombelona ny manao tsinontsinona ny fiainana ara-batana. Fa vao mainka aza izy tsy maintsy mihevitra sy manaja ny vatany izay noarìn’Andriamanitra sy tsy maintsy hatsangan-ko velona amin’ny farandro[245].

365.  Lalina tokoa ny firaisan’ny fanahy sy ny vatana, ka tokony hoheverina hoe “lasitra manome endrika” ny vatana ny fanahy[246] ; izany hoe, noho ny fanahy maha-olona no mahatonga ny vatana izay avy amin’ny foto-javatra ho vatan’ olona sy velona ; ny fanahy sy ny foto-javatra, ao amin’ny olombelona, dia tsy zavaboary anankiroa natambatra tsy akory, fa ny firaisan’izy ireo no mirafitra ho zavaboary tokana ihany.

367.  Indraindray, hita fa avahana amin’ny aina ny fanahy. Araka izany no ivavahan’i Md Paoly mba ho voatahiry tsy hanan-tsiny ho amin’ny Fahatongavan’ny Tompo avokoa “ny fisian-tenantsika manontolo, ny fanahintsika, ny aintsika ary ny vatantsika” (1 Tes 5,23). Ampianarin’ny Fiangonana fa izany fiavahana izany dia tsy mampiditra fisian-java-droa mifanohitra ao amin’ny aina tsy akory[249].  Ny hoe “fanahy” dia midika fa ny olombelona dia voatokana hatrany am-pahariana azy ho amin’ny tanjom-piafaràny mihoatra ny natoraly[250], ary ny ainy dia afaka hisondrotra maimaim-poana ho amin’ny fiombonana amin’Andriamanitra[251]. 

III. “Lehilahy sy vehivavy no nahariany azy ireo”

Fitoviana sy faha-samy hafa sitrak’Andriamanitra

369. Noarìna ny lehilahy sy ny vehivavy, izany hoe sitrak’Andriamanitra izy ireo : etsy an-daniny, ao anatin’ny fitoviana tanteraka amin’ny maha-samy olombelona azy, ary etsy an-kilany amin’ny maha-samy hafa ny fisian-tenany maha-lehilahy azy sy ny  fisian-tenany maha-vehivavy azy avy. Fisiana tsara sy ankasitrahan’Andriamanitra ny “ho lehilahy” na “ho vehivavy” : manana ny fahamendrehana tsy mety foanana ny lehilahy sy ny vehivavy, izay azon’ izy ireo teo no eo avy hatrany tamin’Andriamanitra mpahary azy ireo[253]. “Mitovy endrika amin’Andriamanitra” ny lehilahy sy ny vehivavy, ka mitovy hasina. Maneho tara-pahendrena amam-pahatsaran’ny Mpahary izy ireo ao amin’ny “fisian-tenany maha-lehilahy” azy ireo sy ao amin’ny “fisian-tenany maha-vehivavy” azy ireo. 

“Ny iray ho an’ny iray hafa” – “firaisan’ny roa”

372.  Natao “ho iray ho an’ny iray hafa” ny lehilahy sy ny vehivavy : tsy hoe “antsasany” sy “tsy feno” no nanaovan’Andriamanitra azy ireo ; noarìny izy ireo ho amin’ny fiombonan’olona, ka amin’izay ny tsirairay mety ho “mpanampy” ho an’ilay iray hafa, satria sady mitovy izy ireo amin’ny maha-olona azy (“taolana avy amin’ny taolako …”) no mifameno amin’ny maha-lahy azy sy maha-vavy azy[257]. Amin’ny fanambadiana no anakambanan’ Andriamanitra azy ireo mba hahafahan’izy ireo mampita ny ain’olombelona, amin’ny firaisana ho “nofo iray ihany” (Jen 2,24) : “Miteraha maro, mitomboa, mamenoa ny tany” (Jen 1,28). Amin’ny fampitan’ny lehilahy sy ny vehivavy izay mpivady sy ray aman-dreny ny ain’olombelona amin’ny taranany, no ifarimbonan’izy ireo amin’ny fomba tokana aman-tany amin’ny tsanganasan’ny Mpahary[258]. 

IV. Ny olombelona tao am-Paradisa 

375. Ny Fiangonana, amin’ny fanazavana marina ny fanehoana an’ohatra ny fiteny ara-baiboly araka ny Testamenta Vaovao sy ny Lovam-pampianarana, dia mampianatra fa tao anatin’ny toe-“pahamasinana amam-pahamarinana hatrany am-piandohana”[260] no namoronana an’i Adama sy i Eva voalohan-dray aman-drenintsika. Fiombonana anjara amin’ny fiainan’Andriamanitra izany fahasoavam-pahamasinana hatrany am-piandohana izany[261].

376. Amin’ny fisandrahak’io fahasoavana io no manamafy amin’ny lafiny manontolo ny fiainan’ny olombelona. Tsy voatery ho maty[262] na mijaly sy ory[263] ny olombelona, raha mbola nitoetra tao anatin’ny fifandraisana am-po lalina tamin’Andriamanitra izy. Ny firindram-piainana anatin’ny olombelona, ny firindram-piainana eo amin’ny lehilahy sy ny vehivavy[264], ary farany, ny firindram-piainana teo amin’ny mpivady voalohany sy ny zavaboary manontolo, no nitambatra ho toetra antsoina hoe “fahalavorariana hatrany am-piandohana”. 

378. Famantarana ny fifankahazarana amin’Andriamanitra, ny nametrahany ny olombelona tao an-jaridaina[266]. Niaina tao ny olombelona “mba hiasa ny tany sy hiambina azy” (Jen 2,15) : tsy sazy ny asa[267], fa fiaraha-miasan’ny lehilahy sy ny vehivavy amin’Andriamanitra amin’ny fandavorariana ny zavaboary hita maso.

379. Izany firindra manontolo ny fahalavorariana hatrany am-piandohana izany, izay notsinjovina ho an’ny olombelona araka ny fandaharan’Andriamanitra, no ho very amin’ny fahotan’ireo voalohan-dray aman-drenintsika.

FAMINTINANA

380. “Andriamanitra ô, nataonao mitovy endrika Aminao ny olombelona, ary nankininao taminy ny fikarakarana an’izao tontolon’ny zava-drehetra izao, mba hanjakany amin’ny voary rehetra, eo am-panompoana Anao, Mpahary azy”[268].

381. Voatendry mialoha ny olombelona, hanahaka ny endriky ny Zanak’ Andriamanitra tonga olombelona - “endrik’ilay Andriamanitra tsy hita maso”(Kôl 1,15), mba ho Lahimatoa maro zandry i Kristy[269].

382. “Vatana amam-panahy iray tsy mivaky”[270] ny olombelona. Antitranterin’ ny fitambaram-pampianaram-pinoana fa ny fanahy maha-olona, izay fanahy tsy mety maty, dia noarìn’Andriamanitra teo no eo avy hatrany.

383. “Tsy noarìn’Andriamanitra hanirery ny olombelona : hatrany am-piandohana, dia “lehilahy sy vehivavy no nahariany azy ireo”(Jen 1,27); ny fikambanan’izy ireo no manatanteraka ny endrika voalohan’ny fiombonana eo amin’ny samy olombelona”[271].

384. Ny Fanambaràna no mampahalala antsika ny toe-pahamasinana amam-pahamarinana hatrany am-piandohana nananan’ny lehilahy sy ny vehivavy talohan’ny fahotana : ny fisakaizany tamin’Andriamanitra no loharanom-pahasambarana tamin’ny fiainan’izy ireo tao am-paradisa.

Paragrafy 7. Ny fahalavoana

385. Soa tsy manam-petra Andriamanitra ary tsara avokoa ny tsanganasany rehetra. Kanefa, tsy misy olona na iza na iza afa-bela amin’ny fahatsapana fijaliana amam-pahoriana, ny ratsy maro be eo anivon’ny zavaboary – izay hita ho mifamatotra amin’ny fetra manokana an’ny zavaboary – ary indrindra amin’ny fanontaniana momba ny haratsian-tsaina amam-panahy. Avy aiza ny ratsy ? “Nikaroka ny amin’izay niavian’ny ratsy aho fa tsy nahita vahaolana”, hoy i Md Augustin[272], ary tsy hahita ny lalan-kivoahana izany fikatsahany mampahory izany raha tsy ao anatin’ny fibebahana amin’ilay Andriamanitra velona. Satria tsy hazava ny “hevi-miafim-paharatsiana” (2 Tes 2,7) afa-tsy amin’ny fahazavan’ny mistery momba ny fitiavam-bavaka[273]. Ny fanambaràna ny fitiavan’Andriamanitra ao amin’i Kristy dia sady nampiharihary ny fahabetsahan’ny ratsy no nampiharihary ny fahabetsahana mihoa-pampana ny fahasoavana[274]. Noho izany, tsy maintsy handinika ny fanontaniana momba ny fiandohan’ny ratsy isika eo am-pibanjinan’ny finoantsika an’Ilay izay hany Mpandresy izany[275].

I. Ao amin’izay nahabe dia be ny fahotana no nihoa-pampana ny fahasoavana

Ny fisian’ny fahotana 

387. Ny fisian’ny fahotana, fa indrindra ny fahotana tamin’ny fototra, dia tsy ho voazava afa-tsy amin’ny fitsilovan’ny Fanambaràn’Andriamanitra. Raha tsy misy ny fahalalana izay omen’Andriamanitra antsika, dia tsy afaka hiaiky amim-pahatsorana ny fahotana isika olombelona, ary alaim-panahy hanazava izany fotsiny ho tsy fisian’ny fitomboana, ho fahosana ara-pisikôlôzia, ho fahadisoan-kevitra, ho voka-dratsy tsy maintsy zakaina avy amin’ny tsy fetezan’ny rafi-piaraha-monina, sns. Amin’ny fahalalana ny fandaharan’ Andriamanitra momba ny olombelona, no hany hahatakaran’ny sain’ny olona fa ny fahotana dia fanararaotan-dratsy amin’ny fahafahana nomen’ Andriamanitra ny olombelona, izay nataony hahazoan’izy ireo mitia Azy sy mifankatia.

Ny fahotana tamin’ny fototra – votoatim-pahamarinana tsy azo avela amin’ny finoana 

389. Ny fitambaram-pampianarana momba ny fahotana tamin’ny fototra, dia azo lazaina hoe “ambadiky” ny Vaovao Mahafaly, izay i Jesoa no Mpamonjy ny olona rehetra, ka ny olona rehetra no mila famonjena, ary ny famonjena dia atolotr’i Kristy ho an’ny olona rehetra. Ny Fiangonana izay manana ny fisainan’i Kristy[277], dia mahalala tsara fa tsy afaka hahatsapa ny fanambaràna momba ny fahotana tamin’ny fototra ny olona, raha tsy mahatakatra ny misterin’i Kristy.

Fomba hamakiana ny tantaran’ny fahalavoana 

II. Ny fahalavoan’ny anjely

392. Miresaka ny fahotan’ireo anjely ireo ny Soratra Masina[284]. Izany “fahalavoana” izany, dia niompana indrindra tamin’ny safidy malalak’ireo zavaboary fanahy ireo, izay nandà tanteraka sy tsy azo nahodina intsony hankamin’Andriamanitra sy ny Fanjakany. Hitantsika ny taratr’izany fikomiana izany ao amin’ny tenin’ny mpaka fanahy tamin’ireo voalohan-dray aman-drenintsika : “Ho tonga tahaka an’Andriamanitra ianareo” (Jen 3,5). “Ny devoly dia mpanota hatrany am-piandohana” (1 Jo 3,8), “rain’ny lainga” (Jo 8,44).

394. Hamarinin’ny Soratra Masina ny fihatran’ny hery mampidi-doza avy amin’ ilay antsoin’i Jesoa hoe “mpamono olona hatramin’ny voalohany” (Jo 8,44), ary nataony hatramin’ny fakàna fanahy hampivily lalana an’i Jesoa amin’ny iraka noraisiny tamin’ny Ray[286]. “Ny handrava ny tsanganasan’ny devoly no nisehoan’ny Zanak’Andriamanitra” (1 Jo 3,8). Ny voka-dratsy lehibe indrindra aterak’izany tsanganasa izany dia ny fanangolena mamitaka izay nitarika ny olombelona tsy hankato an’Andriamanitra. 

III. Ny fahotana tamin’ny fototra

Ny sedram-pahafahana 

Ny voaloham-pahotan’ny olombelona 

398. Tamin’io fahotana io, ny tenan’izy olombelona no tiany kokoa noho Andriamanitra, ka nanebaka an’Andriamanitra tamin’izany izy : avy amin’ ny tenany ihany no nahatonga azy hisafidy hanohitra an’Andriamanitra sy hanohitra ny adidin’ny maha-zavaboary azy, hany ka notoheriny hatramin’ny soa ho an’ny tenany. Natokan’Andriamanitra ho “tahaka Azy masina” tanteraka ao anatin’ny voninahiny ny olombelona, noho izy noforoniny tao anatin’ny toe-pahamasinana. Naniry “te hitovy amin’Andriamanitra”[289] anefa izy, tamin’ny alalan’ny fanangolen’ny devoly, saingy “tsy Andriamanitra, fa niseho ho Andriamanitra, ka tsy araka an’Andriamanitra”[290].

399. Nasehon’ny Soratra Masina ny voka-dratsy mahatsiravina avy amin’io tsy fanekena voalohany io. Verin’i Adama sy i Eva teo no eo avy hatrany ny fahasoavam-pahamasinana tao aminy hatrany am-piandohana[291]. Koa natahotra an’ilay Andriamanitra[292] namoronan’izy ireo sary diso tao an’eritreriny izy ireo, izay sarin’Andriamanitra saro-piaro amin’ny fahefana aman-tombon-tsoany manokana[293].

401. Nanomboka hatramin’io fahotana voalohany io, manafotra an’izao tontolo izao tokoa ny “firohotry” ny fahotana : ny famonoana mpiray tam-po nataon’i Kaina tamin’i Abela[301] ;  ny fahalòvana manenika an’izao tontolo izao noho ny fahotana[302] ;  tahaka izany koa, teo amin’ny tantaran’i Israely, niseho matetika ny fahotana, indrindra ny fivadiham-pitokiana an’Andriamanitra tamin’ny fanekem-pihavanana sy ny fandikana ny Lalànan’i Môizy ; taorian’ny Fanavotan’i Kristy koa, niseho tamin’ny fomba maro be ny fahotana, teo anivon’ireo kristianina[303]. Tsy mitsahatra mampahatsiaro momba ny fisehoam-pisiana sy ny fihanaky ny fahotana manerana ny tontolon’ny zavatra rehetra eo amin’ny tantaran’ny olombelona, ny Soratra Masina sy ny Lovam-pampianaran’ny Fiangonana :

Manamarina an’izay asehon’ny Fanambaràn’Andriamanitra amintsika, ny fahalalana azontsika tamim-pahazarana. Satria, rahefa mandinika ny am-pony ny olombelona, dia mahatsapa fa mirona amin’ny ratsy izy, ary safotry ny faharatsiana maro be izay tsy mety ho avy amin’ilay Mpahary azy, soa sy tsara. Matetika, mandà ny fankatoavana an’ Andriamanitra ho foto-piandohany ny olombelona, ka nosimbainy tamin’izany ny didy amam-pandaminana, izay manoro lalana azy any amin’ny faran’ny tanjom-piafaràny, ary noravàny niaraka tamin’izany koa ny firindràna rehetra, na ny ao amin’ny tenany, na ny eo amin’ny fifandraisany amin’ny olon-kafa sy amin’ny voary manontolo[304].

Vokatry ny fahotan’i Adama amin’ny olombelona rehetra 

403. Mampianatra lalandava ny Fiangonana, amin’ny fanarahany an’izay nolazain’i Md Paoly, fa ny fahoriana mafy izay mitambesatra amin’ny olombelona, sy ny fironan’izy ireo amin’ny ratsy sy amin’ny fahafatesana, dia tsy ho takatry ny saina, raha tsy amin’ny fampifandraisana an’ireny amin’ ny fahotan’i Adama sy ny amin’izay nahatonga azy namindra tamintsika ny fahotana, ka nahavoa antsika rehetra hatrany am-bohoka, sy nahatonga antsika ho “olona maty”[305].  Noho izany fitokiana marina amin’ny finoana izany, dia manome ny Batemy ho famelana ny fahotana ny Fiangonana, na dia amin’ny zazakely izay tsy mbola nahavita fahotana inian’ny isam-batan’ olona atao aza[306]. 

405. Na mahavoa ny tsirairay manokana aza ny fahotana tamin’ny fototra[309], dia tsy manana toetra manokana maha-fahadisoan’ny isam-batan’olona azy, na dia ny iray monja amin’ny taranak’i Adama aza. Tsy fananana ny toe-pahamasinana amam-pahalavorariana hatrany am-piandohana izany, kanefa tsy simba tanteraka tsy akory ny fomba aman-toetra maha-olombelona fa : maratra amin’ny herin’ny tenany ara-voa-Janahary, milefitra amin’ny tsy fahalalana, amin’ny fijaliana sy amin’ny fanjakan’ny fahafatesana, ary mirona amin’ny fahotana (izany fironana amin’ny ratsy izany no antsoina hoe “fanirian-dratsy”). Ny Batemy, amin’ny fanomezana ny aim-pahasoavan’i Kristy, no manala ny fahotana tamin’ny fototra sy mamerina ny olona amin’Andriamanitra ; saingy ny vokany amin’ny fomba aman-toetra manjary osa sy malemy ary mirona amin’ny ratsy, dia mitohy maharitra ao amin’ny olombelona sy mihantsy azy ho amin’ny adim-panahy.

406.  Tamin’ny taonjato faha-5 indrindra no voafaritra mazava ny fitambaram-pampianaran’ny Fiangonana momba ny fifindran’ny fahotana tamin’ny fototra, ka singanina manokana amin’izany ny herin’ny foto-pandinihan’i Md Augustin nanoherana ny "pélagianisme", ary tamin’ny taonjato faha-16, izay nanoherana ny Fanavaozana prôtestanta. Nihevitra i Pélage, fa afaka hitondra ny fiainany ara-môraly tsara ny olombelona, noho ny hery voa-Janaharin’ny sitrapony malalaka, tsy mila ny fanampian’ny fahasoavan’Andriamanitra akory ; nampihena ny fihatran’ny herin’ny hadisoan’i Adama ho toy ny oha-dratsy fotsiny izy tamin’izany. Mifanohitra amin’izany kosa ny an’ireo mpitarika voalohany ny fanavaozana prôtestanta, izay nampianatra fa ny olombelona dia ratsy hatramin’ny fotony ary nofoanan’ny fahotana tany am-piandohana ny fahafahana amam-pahalalahany ; nampitovian’izy ireo amin’ny fironana amin’ny ratsy (concupiscentia), izay tsy hay resena, ny fahotana nolovàn’ny olombelona tsirairay. Namoaka fanapahan-kevitra manokana ny Fiangonana, tamin’ny Kônsily faharoa tao Orange tamin’ny 529[310] sy tamin’ny Kônsilin’i Trente tamin’ny 1546[311], ny amin’ny fahalalana vokatry ny fandinihana naseho momba ny fahotana tamin’ny fototra.

Ady mafy … 

408. Ny vokatry ny fahotana tamin’ny fototra sy ny fahotana rehetra ataon’ny olombelona tsirairay dia mahatonga toe-piainana mpanota amin’ny fiainan’ izao tontolo izao ankapobeny, izay azo lazaina amin’ilay fomba fitenin’i Masindahy Joany manao hoe : “ny fahotan’izao tontolo izao” (Jo 1,29). Amin’izany fomba fiteny izany no ilazana koa ny hery ratsy manintona ny olona amin’ireo toe-javatra iaraha-miaina sy amin’ireo rafi-piaraha-monina izay vokatry ny fahotan’ny olombelona[314].

Ady mafy hanoherana ny hery amam-pahefan’ny maizina no manenika ny tantaran’ny olombelona manontolo ; efa hatrany am-piandohana mihitsy no niantombohany, kanefa haharitra hatramin’ny farandro izany, hoy ny Tompo tamintsika. Tafalatsaka ao anatin’io ady io ny olombelona, ka tsy maintsy miady lalandava izy mba hiraiki-po amin’ny tsara ; ary raha tsy miezaka mafy dia mafy izy, omban’ny fahasoavan’Andriamanitra, tsy hahatanteraka ny filaminany ao anaty[316].

IV. “Tsy navelanao hanjakan’ny fahafatesana izy” 

411. Hitan’ny lovam-pampianarana kristianina ao amin’io andalan-tSoratra Masina io, ny filazana an’i “Adama vaovao”[319] izay hanonitra be dia be, amin’ ny alalan’ny “fanekeny hatramin’ny fahafatesana eo amin’ny Hazofijaliana” (Filip 2,8), ny tsy faneken’i Adama[320]. Ankoatra izany, betsaka ny Aba sy ny mpampianatry ny Fiangonana no manaiky an’ilay vehivavy voalazan’ny “santatry ny Evanjely” ho “Eva vaovao”, dia i Maria, Renin’i Kristy izany. Izy no voalohany, tamin’ny fomba tsy manam-paharoa, nahazo tombon-tsoa tamin’ny fandresen’i Kristy ny fahotana : narovana mialoha izy tsy ho voan’ ny loto rehetra vokatry ny fahotana tamin’ny fototra[321], ary tsy nanota na tamin’inona na tamin’inona, nandritra ny fiainany manontolo teto an-tany, noho ny fahasoavana manokana avy amin’Andriamanitra,[322]. 

FAMINTINANA

413.“Tsy nanao ny fahafatesana Andriamanitra, ary tsy faly amin’ny fahaverezan’ny velona rehetra Izy (…). Fa ny fialonan’ny demony no nidiran’ny fahafatesana tamin’izao tontolo izao”(Fah 1,13; 2,24).

414. Anjely niongana i Satana na ny devoly sy ny demony hafa rehetra, noho izy ireo nandà an-kitsirano ny hanompo an’Andriamanitra sy ny fandaharany. Fanapahan-kevitra tsy miova intsony izany safidin’izy ireo nanohitra an’Andriamanitra izany. Taominy hiray tsikombakomba  aminy ny olombelona mba hikomy amin’Andriamanitra.

415. “Toe-pahamasinana no naharian’Andriamanitra ny olombelona, nefa voalangolangon’ilay Mpisompatra izy, hatrany am-piandohan’ny tantara, ka nanararaotra ny fahafahany, tamin’ny nitsanganany hanohitra an’ Andriamanitra sy tamin’ny naniriany ho tody amin’ny tanjona tiany hotratrarina ivelan’Andriamanitra”[325].

416. Noho ny fahotan’i Adama, amin’ny maha-voalohan’olombelona azy, dia niala tao aminy ny toe-pahamasinana amam-pahalavorariana hatrany am-piandohana, izay noraisiny tamin’Andriamanitra, tsy ho an’ny tenany irery ihany, fa ho an’ny olombelona rehetra.

417. Fomba aman-toetra maha-olombelona ny olombelona voaratran’ny fahotana voalohany nataon’i Adama sy Eva, no nafindran’izy ireo tamin’ ny taranany, ka tsy nanana ny toe-pahamasinana amam-pahalavorariana hatrany am-piandohana. Ny tsy fananana io toetra io no antsoina hoe “fahotana tamin’ny fototra”.

418. Vokatry ny fahotana tamin’ny fototra, dia mihaosa sy malemy, manaiky ny tsy fahalalana, ny fijaliana sy ny fandidiam-drafahafatesana, ary mirona amin’ny fahotana (fironana antsoina hoe “fanirian-dratsin’ny nofo”), ny fomba aman-toetra maha-olombelona ny olombelona.

419. “Tanantsika àry, miaraka amin’ny Kônsilin’i Trente, fa nolovàna miaraka amin’ny fomba aman-toetra maha-olombelona ny olombelona ny fahotana tamin’ny fototra, “tsy tamin’ny fakàna tahaka”, fa “tamin’ny fielezana”, ka araka izany, “samy niharany ny isam-batan’olona”.”[326]

420. Soa tsara kokoa noho izay nesorin’ny fahotana tamintsika no azontsika tamin’ny fandresen’i Kristy ny fahotana, fa : “Ao amin’izay nahabe dia be ny fahotana no nihoa-pampana ny fahasoavana”(Rôm 5,20).

421. “Ity izao tontolo izao ity, amin’ny finoana kristianina, dia naorina sy natao haharitra eo ambany fitahirizan’ny fitiavan’ny Mpahary ; marina, fa lavo teo ambany fanandevozan’ny fahotana izy, kanefa  nomontsanin’i Kristy tamin’ny Hazofijaliany sy ny Fitsanganany ho velona, ny fahefan’ ilay Mpisompatra, ary nafahany tamin’izany izao tontolo izao”[327].